Spieken mag niet: 'Maar deze jongen heeft er helemaal niets aan om een 1 te krijgen, hier is veel meer aan de hand'

15 december 2014

'Wanneer we beginnen met de toets is het rustig, aan de buitenkant dan. In de hoofden van leerlingen spookt van alles rond. Als je goed kijkt, zie je dat ook.' Arjan Moree - docent geschiedenis in Spijkenisse - geeft zijn ogen de kost als klas drie wordt getoetst. Twee meisjes hebben een broefje op hun tafel liggen, met daarop in grote letters IK KAN HET WEL. Mooi, maar toch ook een briefje waar je je zorgen om kan maken. Een andere jongen ziet hij spieken. Hij haalt de antwoorden van een briefje in zijn broekzak. Maar wat doe je als docent op zo'n moment? Arjan wacht tot het einde van de toets en gaat in gesprek. Zijn blog: 'Deze jongen heeft er helemaal niets aan om een 1 te krijgen, hier is veel meer aan de hand.'

Afgelopen week nam ik in klas drie een toets af. We hebben in de afgelopen weken de totalitaire regimes in Italië, Sovjetunie en Duitsland behandeld en sluiten dat met een toets af. In beide groepen zag ik de leerlingen met wat meer spanning in het lijf de klas binnenkomen. Het lokaal stond niet meer in de groepjes die ze gewend waren, maar in rijtjes en dan ook nog ieder tafeltje apart. Snel nog even een boek pakken, nog even iets overleggen of nog snel even naar het toilet. Tijdens de toets vind ik het interessant om te letten op de wijze waarop leerlingen aan de slag gaan.

Twee meisjes hadden een briefje op de hoek van hun tafeltje liggen met daarop in grote letters: “IK KAN HET WEL!” Een briefje waaruit zij steun halen in momenten waarop ze eventjes vast lopen. Het is mooi om te zien dat deze meiden hier profijt van hebben en hun toets met meer vertrouwen maken. Toch ook een briefje waar ik me zorgen om maak. Is de druk om cijfers te behalen niet te groot aan het worden?

Tijdens deze toets zag ik een jongen regelmatig met zijn hand in z’n broekzak zitten, wat ongemakkelijk om zich heen kijken en zich vooral heel ongemakkelijk voelen. Ik zag heel duidelijk dat hij een briefje pakte en wegstopte, vervolgens weer probeerde wat op te schrijven en weer wat om zich heen kijken. Wat doe je op zo’n moment als docent?

Ik besloot niets te doen en te wachten tot het einde van de toets. Wanneer ik op dat moment direct had ingegrepen, had ik deze jongen voor de hele groep te kijk gezet. Nergens voor nodig. De neiging tot spieken komt altijd ergens vandaan, meestal onzekerheid. Juist dan is iemand te kijk zetten voor de hele groep juist niet wat de leerling nodig heeft!

Bij het ophalen van de blaadjes sprak ik hem even aan. We namen even door hoe de toets gegaan was. Tot ik vroeg waarom hij zo vaak met zijn hand in zijn zak gezeten had tijdens de toets. De jongen verstijfde en wist zich duidelijk geen houding te geven. Ik vertelde hem wat ik gezien had en hij liet me het briefje zien. Daarna kwamen de emoties los. We spraken over de moeilijke periode die hij doormaakte, over de jaren hiervoor waarin hij geen voldoende gehaald heeft voor geschiedenis en hoe hij iedere keer voelde dat hij zijn ouders teleurstelde. Het spiekbriefje was een noodgreep. Een noodgreep die niet helemaal zoals gepland verlopen was… Dikke tranen rolden over de wangen van de grote kerel die voor me zat, even was hij niet zo groot meer.

Veel docenten hadden deze jongen een 1 gegeven voor de toets, omdat men gewend is dat te doen. Zonder te kijken naar de consequenties voor de leerling. Wat doet die 1 met het (voor geschiedenis) toch al ontbrekende zelfvertrouwen van deze jongen? Gaat de leerling hierdoor echt wat leren? Deze jongen heeft er helemaal niets aan om een 1 te krijgen, hier is veel meer aan de hand. Ook dingen die we niet direct op school kunnen oplossen, maar die wel belangrijk zijn om in je achterhoofd te houden.

In een goed gesprek spraken we af om de toets opnieuw te doen. Dit spiekbriefje zegt niets over wat deze jongen kan. Op deze noodgreep ga ik geen leerling beoordelen, ga ik geen leerling afserveren en het een verloren jaar bij geschiedenis laten worden! De toets gaat opnieuw, maar dan wel nadat er goed voorbereid is. Het noodzakelijke gesprek is gevoerd, de afspraak staat.

Een misstap maken mag, iedere leerling verdient een tweede kans. Gedrag komt altijd ergens vandaan, laten we ons dat vooral blijven realiseren.

Arjan Moree is docent geschiedenis op PENTA College CSG Scala Rietvelden in Spijkenisse. Hij schrijft over zijn praktijk op zijn eigen blog, het Kaizen Onderwijs , het Japans voor continue verbetering.