Senge en leiderschap: 'Het is onze taak onze cirkel van compassie te vergroten'

30 augustus 2014

Femmy Wolthuis bezocht in mei 2014 de conferentie met Peter Senge over Next Level Leadership in Utrecht. Ze doet in deze bijdrage verslag en vertaalt de inhoud ervan naar het onderwijs. ‘Het begin van een gouden tijdperk wordt gemarkeerd door het feit dat kinderen de belangrijkste leden zijn van de samenleving.’

In het Chinees bestaat een gezegde dat luidt: ‘Het begin van een gouden tijdperk wordt gemarkeerd door het feit dat kinderen de belangrijkste leden zijn van de samenleving.’. Een besef - zo leert Peter Senge mij tijdens de Next Level Leadership Conference - dat vraagt om omdenken. Ook in het onderwijs.

Tot nu toe is het denken over onderwijs vooral verankerd in het verleden. De ervaringen van ons als volwassenen/ouders spelen een belangrijke rol. Onze eigen ervaringen met onderwijs zijn al snel bepalend voor hoe we tegen onderwijs aankijken. Senge doet ons overigens op treffende manier inzien hoe we vooral ook hebben geleerd wat we nìet kunnen: tekenen, zingen, rekenen … Wie herkent dat niet?

Ook onze manier van denken over de inrichting van ons onderwijs wordt bepaald door het verleden. Het stamt uit de tijd van de opkomst van het industriële tijdperk. Sir Ken Robinson legt dit met gevoel voor humor uit in Changing Education Paradigms.

Willen we een gouden tijdperk vormgeven, dan zullen kinderen echt centraal moeten komen te staan in onze samenleving en dus ook binnen het onderwijs. Dit betekent dat de toekomst centraal komt te staan.

Daaruit vloeit voort dat we onszelf de vraag gaan stellen of we met ons gedrag creëren wat we daadwerkelijk willen. Zoals Senge zegt: ‘Komen mensen ’s morgens echt hun bed uit om de natuur te vernietigen? Om de kloof tussen arm en rijk te vergroten? Want dat is toch wat we doen.’

Laten we dit op ons inwerken, dan vraagt het lef om te realiseren dat ‘dit ook over mij gaat’. Gemakkelijk is dit niet. Als je de immensheid van dit vraagstuk werkelijk ervaart, dan jaagt dat angst aan. En toch is dit wat van ons wordt gevraagd.

Daar is moed voor nodig, één van de kenmerken van leiderschap volgens Senge. Vaak wordt leiderschap verward met het hebben van een bepaalde positie en bedoelen we met een leider iemand die de baas is. Maar leiderschap is iets heel anders. ‘Leadership’ komt van het woordleath, wat leven betekent. Het gaat over het zetten van een stap over de drempel, het onbekende tegemoet. Daarvoor is moed nodig, courage. Daarin zit het Franse woord coeur; leiderschap gaat over het openen van het hart.

Aanvaarden we dit persoonlijk leiderschap, dan komt de vraag naar voren hoe ik met mijn talenten deze gezamenlijke toekomst vormgeef. Met andere woorden, hoe kan ik het grotere geheel - waar ik deel van uitmaak - beïnvloeden? Dat begint volgens Senge met het besef dat ik onderdeel ben van verschillende systemen (familie, buurt, stad, natie, continent, wereld). ‘Het is onze taak onze cirkel van compassie te vergroten en alle levende wezens en de gehele schepping in haar schoonheid te omarmen.’

Dit is een uitnodiging om niet alleen met mezelf of met de eigen school bezig te zijn, maar me ook te verbinden met de buitenwereld. Me te beseffen dat mijn gedrag invloed heeft op een ander niveau dan alleen dat van mij.

Concreet betekent dit dat een leraar zich afvraagt hoe hij een collega-leraar kan helpen. Een school is actief betrokken bij het welzijn van een andere school door kennisoverdracht en samenwerking. En zij draagt bij aan het welzijn in de buurt. Het betekent ook dat we kinderen deze levenshouding meegeven door de dingen in hun onderlinge samenhang te onderwijzen en te relateren aan hun eigen toekomst. Dat is de zin van onderwijs.

Daarbij is het van belang kinderen al jong te leren hoe zij onbewust gedrag bewust kunnen maken en op die manier het eigen gedrag kunnen reguleren. Senge vertelt over een school die dit onder anderen toepassen om kinderen inzicht te geven in hun eigen stijl van leren. In een grafiek geven kinderen aan hoe zij in de afgelopen uren hebben geleerd.



Bij het nabespreken hangen de grafieken aan de muur en staan de kinderen in een cirkel. De leerkracht bespreekt met ze hoe het komt dat een kind goed heeft geleerd en anderen niet. Kinderen leren te accepteren dat ze soms moe zijn en zich dus even niet goed kunnen concentreren en na te gaan hoe zij daar rekening mee kunnen houden.

Uit zijn verhaal concludeer ik dat onderwijs gaat over het ontwikkelen van leiderschap. Waarbij leiderschap het proces is waarbij we als mensheid onze toekomst vormgeven, wat zowel een collectief als een heel persoonlijk proces is. Idealiter leren we op school beide ‘werelden’ te ontwikkelen en met elkaar te verbinden.

Ik ben benieuwd naar praktijkvoorbeelden in Nederland waar dit gebeurt. Laten we deze good practices via hetkind met elkaar delen en elkaar zo inspireren.

Hoor ik van je?

Femmy Wolthuis is organisatie- en loopbaancoach in het onderwijs.

Peter Senge (1947) is een Amerikaanse wetenschapper op het gebied van kennismanagement, en directeur van het Center for Organizational Learning aan de MIT Sloan School of Management. Senge schreef met het boek “The fifth discipline: the art and practice of the learning organization” uit 1992 (vertaald “De vijfde discipline”) baanbrekend werk over Organizational learning. In het werk van Senge staat dat centraal omdat hij er van uitgaat dat de vaardigheid van systeemdenken, alle andere vaardigheden voor organisaties verbindt. Dat lukt door het zien van onderlinge samenhangen tussen gebeurtenissen in plaats van lineaire causale verklaringen en door een organisatie te zien als een proces en niet als een statische entiteit.


-

Meld je aan voor onderwijsconferentie 'Leider zijn' op 24 september in Driebergen -->

Deze conferentie in theater Maitland in Driebergen richt zich op schoolleiders, rectoren en bestuurders uit alle onderwijssectoren. De bekende denkers en wetenschappers Dolf van den Berg en Gert Biesta zullen de conferentie op woensdag 24 september inleiden en hun concepten presenteren aan de deelnemers. Marcel van Herpen en Luc Stevens zullen het begrip Pedagogisch Leiderschap uitwerken. Verder zullen deelnemers uitgenodigd worden om te reflecteren op hun eigen leiderschap en zal de conferentie rijk zijn aan voorbeelden van (school)leiders waarmee de deelnemers zich persoonlijk kunnen verstaan. --> KLIK hier.

Datum: woensdag 24 september 2014 – 9.00 – 17.00 uur.
Locatie: Landgoed de Horst, De Horst 1, Driebergen
Kosten: € 145,- inclusief boek

Of ‘Leidinggevende, wie ben je’ van Dolf van den Berg, Luc Stevens en Roland Vandenberghe.
Of ‘Zichtbaar! Ambities van schoolbestuurders in persoonlijke verhalen’ door werkgroep Zichtbaar!

Aanmelding: [email protected]