Optimalisatie van werk- en leerruimte: 'Nu is het onderwijs aan de beurt'

17 februari 2014

Herman Hertzberger, architect van schoolgebouwen, zegt: 'Geen gebouwtype zo weinig geëvolueerd als het schoolgebouw.' De mismatch is ook Suzan Baldinger en Barbara Winkelhuyzen tijdens een groot aantal schoolbezoeken opgevallen. Het gemiddelde schoolgebouw stamt uit de vorige eeuw en is tussen de 30 en 50 jaar oud. Hun artikel: 'Het schoolgebouw zou leerlingen optimaal moet ondersteunen in hun ontwikkelproces. Maar in een gedateerd schoolgebouw lukt dat niet. Scholen zelf, kunnen in hun huidige gebouw ook al gaan experimenteren, als de bewustwording over de waarde van huisvesting eenmaal gerealiseerd is.'


In de foto hieronder zijn de verschillen ver te zoeken. De linkerfoto is de klas van de vader van Suzan en stamt uit 1930. De andere foto is een plaatje van een klaslokaal anno nu. Kinderen zijn veranderd en meegegroeid met de wereld om ons heen. Het klaslokaal verandert nauwelijks.

Technologie als motor voor verandering
De uitrol van de digitale en technologische revolutie zal een totale ommekeer in het onderwijs teweeg brengen. De school is niet langer de exclusieve leeromgeving. Leerlingen en studenten kunnen kennis en vaardigheden 24/7 van het net plukken. De vraag rijst naar 'het waartoe van onderwijs'. Er zal een heroriëntatie op het curriculum plaatsvinden en ook de rol van de leerkracht en docent zal ingrijpend veranderen. Zo’n revolutionaire ontwikkeling is in de geschiedenis van het onderwijs niet eerder vertoond. Ze zal verstrekkende gevolgen hebben die we nu nog niet in volle lengte kunnen overzien. Een uitdagende tijd, waar de rol van de school en docent opnieuw moeten worden uitgevonden.

Onderwijsontwikkeling
Overal zijn de veranderingen voelbaar. Het onderwijs transformeert van een industrieel proces: iedereen is hetzelfde en kan hetzelfde, naar een gepersonaliseerd proces: iedereen heeft eigen talenten, leert anders en leert op eigen tempo. Maar ook op gebied van het curriculum wordt gesproken over 21^e eeuws leren en de vaardigheden die ontwikkeld moeten worden. Alle talenten en expertises moeten we optimaal kunnen ontwikkelen en benutten om de vraagstukken en problemen in de huidige en toekomstige wereld het hoofd te kunnen bieden.

Het gemiddelde schoolgebouw stamt uit het industriële tijdperk, gebouwd vanuit een industriële opvatting over opleiden van kinderen. Het schoolgebouw zal mee moeten transformeren en evolueren. Een schoolgebouw verandert van een op groepen gericht gebouw, naar een meer gepersonaliseerde en uitdagende inrichting. Daarnaast vraagt een gebouw voor nieuwe 21^e eeuwse onderwijsprocessen uitstekende ICT voorzieningen.

Gebouwbeleving en opbrengst
Eric Sundstrom (1986) omschreef in zijn boek ‘Workplaces’ een raamwerk. Het doel van het raamwerk is de invloed van de fysieke en fysische omgevingskenmerken op het functioneren van personen in een werkomgeving te omschrijven. Het raamwerk gaat uit van de volgende veronderstelling; de relatie tussen een individu en de omgeving is wederkerig en er is sprake van interactie. In de zogenaamde Bosti Studies ( Brill & Weideman, 2001) is aangetoond dat er verband is tussen tevredenheid van fysieke werkomgeving en prestaties en productiviteit. Voor een gepersonaliseerde inrichting moet je meer gaan redeneren vanuit individuen dan vanuit groepen. Hierin kunnen we een voorbeeld nemen aan supermarkten. Die hebben dat al volledig onder de knie. Alle producten waarmee ze het meest verdienen, liggen op oog en hand hoogte of zo gepositioneerd dat ze goed in het zicht liggen. Spullen voor kinderen positioneren ze op kindhoogte, zodat de kinderen het pakken en aan hun vader of moeder geven om te kopen.

Ook in de zorgsector is deze transitie gaande om de bijdrage tot genezing te optimaliseren. Uit onderzoek in de zorg komt naar voren dat 20% van het genezingsproces in bijvoorbeeld ziekenhuizen beïnvloed kan worden door de omgeving. Een open verpleegsterspost met lage balie geeft een gevoel van veiligheid door nabijheid. Planten zorgen ervoor dat stress afneemt.

En nu de school
Nu is onderwijs aan de beurt om te bezien hoe de school als werkomgeving individuele leerlingen kan ondersteunen om te leren. Wees eens eerlijk, als je door een schoolgebouw loopt wordt je dan zonder leerlingen of docenten getriggerd om iets te willen leren? Nee, is ons antwoord daarop. We laten op deze manier dus kansen voor kinderen en de maatschappij liggen. Een goed doordacht schoolgebouw móet. Wij denken dat ook in het onderwijs geldt dat we voor zo’n 20% het verschil kunnen maken en waarde kunnen toevoegen met een gepersonaliseerde, inspirerende schoolomgeving.

IK- Beleving
Om een dergelijke omgeving te realiseren, is denken vanuit verschillende talenten noodzakelijk. Door goed na te denken over de meest gunstige synergie heb je invloed op welbevinden en dus op productiviteit en resultaat. Net zoals de supermarkt heeft geëxperimenteerd en de inrichting heeft gevonden die het meest verkoopt, kunnen we ook op zoek gaan naar de meest stimulerende leeromgeving. Laten we in onderwijs ook gaan experimenteren; als ik iets op deze manier neerleg in de klas, krijg ik daar dan vragen over van kinderen? Leest dit kind het liefst zittend of liggend?

Het schoolgebouw van morgen is wat ons betreft een gepersonaliseerd gebouw met ruimte voor verschillen. Een schoolgebouw voor de 21^ste eeuw start bij de beleving van het kind. Elk kind mag er zijn en heeft iets anders nodig. Iedereen mag zich laten zien en ontwikkelen. Het gaat om de ‘Ik-Beleving” die ieder kind mag voelen in zijn of haar schoolgebouw. De meest optimale synergie ontstaat er als het gebouw ontwikkeld is vanuit een hedendaagse onderwijsvisie en afgestemd is op de leerprocessen van de huidige generatie kinderen.

Om die synergie te kunnen creëren is kennis over de huidige generatie kinderen nodig. Kinderen zijn de eerste gebruikers en enige raadgevers als het gaat om de ‘IK- Beleving’. Tijdens Kidscrowd op 2 oktober 2013 hebben we kinderen gevraagd hun ideale school te schetsen. Kinderen geven allereerst aan dat ze zich thuis willen voelen. Het gebouw moet gezellig ingericht zijn met felle kleuren en meubilair waar je “geen houten billen van krijgt”. Kinderen willen uitgedaagd worden om talenten te ontplooien. Ruimtes in het gebouw moeten ingericht zijn om te experimenteren en ontwikkelen. Ondersteunend, divers en flexibel meubilair is belangrijk om tegemoet te komen aan verschillende leerstijlen en werkvormen alleen of samen. Ook de virtuele wereld moet een prominente plek zijn waar kinderen zichzelf kunnen ontwikkelen op een mediawijze manier. Vergeet ook het plein rondom de school niet. Dit moet uitnodigen tot uitleven, ontspannen, experimenteren en onderzoeken. Dit kan het beste in een natuurlijke omgeving met groen.

  

 

 

Omdenken
We bouwen scholen op basis van landelijk vastgestelde normkosten. Die normkosten zijn gebaseerd op het oude bouwbesluit, waarin het frisse scholen project niet is meegenomen. We beginnen een bouwproject dus eigenlijk al met een tekort. Ook schoolmeubelleveranciers zitten nog in oude denkpatronen en leveren liefst zoveel mogelijk eenzelfde soort stoelen en tafels om marges over te houden. Leuke zitelementen moeten vaak extern worden ingekocht, waardoor ze duurder zijn en dus komen te vervallen. Wij pleiten voor omdenken, over samenwerkingsvormen tijdens de ontwerpfase. En verder specifiek onderzoek doen naar de relatie schoolgebouwen en leeropbrengsten. Scholen zelf, kunnen in hun huidige gebouw ook al gaan experimenteren, als de bewustwording over de waarde van huisvesting eenmaal gerealiseerd is.

Waarde toevoegen aan m2? De school, dat ben  je samen!
Wij gaan niet wachten op nieuwe bekostigingsstelsels. We starten gewoon met omdenken. We gaan samen investeren in de leeromgeving van onze kinderen. Schoolbesturen, teams, kinderen, ouders en ondernemers: sla de handen in één. Iedereen kan een belangrijke bijdrage leveren. Een creatieve vader die bijvoorbeeld een wandtekening maakt. Een handige moeder die een bank maakt van pallets van de buurtsuper, een technisch bedrijf die de techniekhoek inricht. Op dit moment is Barbara bezig met een project op de school van haar kinderen waarbij ouders, het schoolteam en kinderen gemobiliseerd worden om een 21^ste eeuwse leeromgeving vorm te geven. Een ander mooi voorbeeld is Brandenberg in Landgraaf, waar leerlingen en leraren gezamenlijk de school pimpen, lees hier. Hierdoor ontstaan betrokken en verantwoordelijke teams waar iedereen hetzelfde wil; ervoor zorgen dat ieder kind zoveel mogelijk profijt heeft van een doordachte schoolomgeving.

Barbara Winkelhuyzen  inspireert en begeleidt scholen om gebouwen te maken voor 21^ste eeuws onderwijs. De gebouwinspirator is een quickscan om bewustwording te creëren en inspiratie te genereren. Vervolgens kan een schoolgebouw aangepast worden tot een inspirerende leeromgeving. Suzan Baldinger betrekt kinderen bij hedendaagse onderwijsvraagstukken en adviseert scholen en besturen.