Opinie: 'We willen de autonomie van kinderen bevorderen, maar werken met een systeem van volgzaamheid'

24 november 2016

Onderwijsadviseur Machiel Karels maakt zich zorgen dat kinderen op school aangesproken worden op een gemiddelde, een norm, terwijl een gemiddeld kind niet bestaat. De verklaring hiervoor ziet hij in een 'krakend' systeem. Hier onderzoekt hij de fundamenten van ons onderwijssysteem en doet hij een aanzet naar een verandering. Hoe verhoudt jouw pedagogische ruimte zich tot 'het systeem' op jouw school?

Wat is het leerstofjaarklassensysteem?
Bij het leerstofjaarklassensysteem worden de leerlingen gegroepeerd op basis van hun leeftijd. Zij worden op een uniforme manier benaderd. De leerstof is het startpunt van het leerstofjaarklassensysteem. Er is een totaalaanbod beschikbaar van leerstof die de leerlingen jaarlijks zouden moeten kunnen leren. Het basisuitgangspunt van het leerstofjaarklassensysteem is dat aan kinderen van dezelfde leeftijd dezelfde prestatie-eisen kunnen worden gesteld.

Signalen krakend systeem
De signalen dat het huidige systeem kraakt aan alle kanten, liegen er niet om. Er is sprake van een hoge werkdruk, de invoering van Passend onderwijs geeft veel problemen, leerkrachten gaan gebukt onder administratieve last en scholen geven veel geld uit aan de invoering van allerlei differentiatiemodellen. Vaak gaan die modellen ook weer gepaard met administratieve belasting.

Kernproblemen
Er zijn twee kernproblemen met het leerstofjaarklassensysteem: de leerstof is uitgangspunt van het systeem, terwijl dat het kind moet zijn. Daarnaast zijn er te grote niveauverschillen tussen kinderen om werkbaar te zijn.

Probleem 1: Leerstof is uitgangspunt

Gemiddelde leerling
Het basisprobleem bij het leerstofjaarklassensysteem is dat het de gemiddelde leerling als uitgangspunt neemt en daar het hele leerstofaanbod op afstemt. Maar de gemiddelde leerling bestaat niet en je doet met zo’n systeem dus feitelijk vrijwel iedereen tekort. De kinderen die onder het gemiddelde scoren, moeten op hun tenen lopen, terwijl de bovengemiddeld presterende leerlingen continue te weinig aanbod krijgen. Dat kan je natuurlijk ‘oplossen’ met diverse manieren van differentiatie, maar dat is het paard achter de wagen spannen. Je neemt eerst een verkeerd uitgangspunt en dat ga je vervolgens op allerlei manieren corrigeren.[1]

Cito indeling
Het toetssysteem en de Cito indeling met ABCDE of I t/m V is feitelijk een veroordeling van het leerstofjaarklassensysteem. Het maakt glashelder duidelijk dat de leerstof van de betreffende periode niet past bij een groot deel van de doelgroep waarvoor die leerstof bedoeld is! Voor de kinderen met een A/B of I/II-score was de leerstof duidelijk te gemakkelijk. Voor de kinderen met een D/E of IV/V-score was de leerstof duidelijk te moeilijk. Alleen voor de middengroep (50%) was de leerstof enigszins op niveau.[2]

Lees verder.

Machiel Karels is oprichter en algemeen directeur van Wij-leren.nl en daarnaast onderwijsadviseur bij de Lerende School.

We onderschrijven dat de onderliggende structuren waarin een school functioneert ondersteunend of juist belemmerend kunnen werken voor wat jij (als leraar, schoolleider, IB’er…) kunt bereiken. Met deze vraag willen we zoeken naar positief-ondersteunende systemische structuren in jouw school:

Wat in de organisatorische structuren op jouw school helpt jou in je pedagogisch handelen in de klas? 

Heeft jouw team een structurele aanpassing ten goede gedaan, waarvan iedereen plezier heeft? Hoe werkte het voor die tijd, hoe daarna? Heb je voorbeelden van hoe ‘anders organiseren’ op algemeen niveau jouw werk verlicht en je speelruimte vergroot? We horen het graag!