Ontmoeting met Mr. Kanamori: 'Je begrijpt wat hij zegt door naar hem te kijken’

16 februari 2012

Ingrid Helsloot speelde een belangrijke rol in de komst van Meester Kanamori naar Nederland. Ze schrijft over de aanleiding, de persoonlijke ontmoeting eind oktober 2011 en de gevolgen. De 65-jarige Japanse leraar is bekend geworden vanwege zijn rol in de documentaire Children full of Life uit 2003, een film die op YouTube al bijna een miljoen keer is bekeken. Toshiro Kanamori is de eerste week van september (3-12) in Nederland. U kunt hem bezoeken of ook zelf boeken voor een voordracht, een tafelgesprek of een ontmoeting.


Ingrid Helsloot beschrijft in haar eigen woorden over de bijzondere ontmoeting met professor Toshiro Kanamori, medio november in Kanazawa.

Hoe onze afspraak tot stand kwam, was een mooie puzzel. Ik zag de documentaire Children Full of Life en was zeer geraakt door de oprechtheid in het handelen van deze Japanse leerkracht en door zijn leerlingen. Toen ik  verder zocht naar Toshiro Kanamori (65 jaar) bleek dat hij in Kanazawa woonde, een plaats waar ik op mijn reis sowieso drie dagen zou zijn. Mijn besluit stond vast: ik wilde deze man ontmoeten.
Ik kon niet gemakkelijk informatie vinden, uiteindelijk vond ik een artikel over Kanamori van Marcel van Herpen die hem een aantal jaren eerder had ontmoet. Nadat ik Marcel een mail had gestuurd, ging het balletje rollen. Marcel is een ervaringsdeskundig onderwijsbegeleider, met een mooie staat van dienst. Hij is onder andere medeoprichter van het NIVOZ (Nederlands Instituut voor Onderwijs- en Opvoedingszaken en een denktank m.b.t. onderwijsontwikkelingen).

De eerste woorden van Marcel waren “Geweldig dat jij Kanamori gaat ontmoeten, juist nu wij als NIVOZ hem graag uitnodigen om naar Nederland te komen.” Mijn reactie was even enthousiast. ‘’Dan ga ik die uitnodiging persoonlijk overbrengen.”  En zo is het gegaan.

Marcel schrijft over Kanamori in een artikel uit 2006. ‘’Mr. Kanamori is een filosoof en cultuurhistorische vrijdenker met een krachtige mensvisie. Hij heeft een wens: Kinderen leren samen gelukkig te worden. De documentaire is voor Japanse begrippen uitzonderlijk, maar ook binnen onze Nederlandse cultuur zeer bijzonder. Mr. Kanamori (in de documentaire nog 57 jaar) is al meer dan 30 jaar leerkracht. Regelmatig bezoeken leerkrachten zijn lessen vanwege zijn bijzondere visie en aanpak: Hij moedigt kinderen aan plezier te hebben en vertelt dat de kinderen zowel hun eigen sterke kanten als die van hun vrienden moeten bevestigen en laten bevestigen. Hij wil een klas waar kinderen een sterke emotionele band hebben en reikt ideeën aan hoe dat in het leven kan. Een leerling verwoord prachtig wat Kanamori hen leert: ” Wanneer één iemand niet gelukkig is, is niemand gelukkig”.

Op 29 oktober was het zover. Ik was inmiddels al ruim twee weken in Japan. Mijn tolk Fujio kwam me ophalen en samen zijn we naar de universiteit gegaan. Daar was een groot Halloween-feest aan de gang en tussen alle verklede studenten (die ons allemaal gedag zeiden) vonden we Kanamori op de derde verdieping. Hij zat  in een klein en stampvol kantoortje. En wat ik zag was een dynamisch energieke gelukkige en vrolijke man.

Mr. Kanamori heeft op zijn 65e een druk bestaan , zo bleek. Hij geeft 4 of 5 lezingen per maand, door het hele land. Daarnaast geeft hij dertig uur per week levenslessen ‘How to live’ aan de universiteit. Dit is dan ook een ‘vrijdenkende’ universiteit. In het Japanse onderwijs systeem is het doorgaans nog steeds éénrichtingsverkeer. Er wordt  klassikaal onderwijs gegeven:  er is een leerkracht ,een methode en een student.
Kanamori aan het woord: Luister naar de stem van de kinderen!  Heel belangrijk. Maar nog belangrijker: luister naar de geluidloze stem. Hoor de onuitgesproken woorden. Naar de woorden zonder stem. Luister door te kijken naar hoe een kind zich gedraagt!
In de Japanse samenleving  is de druk om te presteren zeer hoog. Falen is geen optie. Het aantal pogingen tot zelfmoord (Harikiri plegen) onder jongeren is extreem hoog: 30.000 per jaar.

Liefst 130.000 kinderen gaan in Japan niet naar school. Simpelweg omdat ze de druk, de verwachtingen en de competitiedrang die hen wordt opgelegd  door ouders, leerkrachten en vrienden niet aan kunnen. Het bezorgt ze teveel stress. De Japanse tolk en vertaalster Tohke Hirose zegt hierover: ‘’Wat in Japan ‘onderwijs’ wordt genoemd, heb ik als kind altijd ervaren als een zeer eenzijdige vorm van het overbrengen van kennis. In een zo hoog mogelijk tempo moeten de kinderen een maximale hoeveelheid kennis en feiten tot zich nemen. Dit met als enige doel bij de beste en bekendste universiteiten binnen te komen. Daarmee is het pad  uitgestippeld voor een succesvolle carrière.

Er zijn vele universiteiten en colleges van verschillend niveau en met verschillend aanzien. Op grond van de naam van de instelling waar iemand heeft gestudeerd wordt diens rangorde in de maatschappij bepaald. De drang om steeds beter te presteren wordt soms al vanaf de kleuterleeftijd aangeleerd. De traditie dat er van kinderen wordt verwacht dat zij er naast hun reguliere school zo veel mogelijk bij leren en steeds beter moeten presteren, is nog lang niet veranderd. Tegenwoordig gaan er echter steeds meer stemmen op om in dit starre onderwijssysteem verandering aan te brengen. Mondjesmaat probeert men langzaam maar zeker elementen uit de westerse landen, waaronder Nederland, te combineren met de traditionele Japanse onderwijsmethoden.”

Kanamori  streeft naar verandering. Hij vertelt  zijn leerlingen over één van zijn studenten die niet meer aan deze competitie meedeed. De jongen werd boer en ontwikkelde zich  tot een ecoboer. Hij ontwikkelde verschillende manieren om rijst te laten groeien zonder bestrijdingsmiddelen en heeft inmiddels een succesvolle eco-boerderij.  Zo laat hij zijn leerlingen zien dat er meer in het leven is dan een hoge opleiding, met hoge cijfers. Ook een goede boer zijn is een uitdaging en een prestatie.

Als je je wilt onttrekken aan de competitie/prestatiedrang als student, hoe reageren de ouders dan?
Volgens Kanamori verandert een deel van de ouders en de leerkrachten gelukkig mee. Zij zien de betrekkelijkheid van het eeuwig presteren. Maar dat deel vormt nog steeds een minderheid.

Hoe zit het met de competitie/prestatiedrang van de leerlingen die bij Kanamori in de klas komen?
Ook zijn leerlingen studeren heel hard, zegt hij. Het gaat over de manier waarop je lesgeeft. Zijn leerlingen leren het belang van goed leren, begrijpen en voelen vanuit hun hart. Dan geeft het minder stress dan wanneer het alleen met je hoofd gebeurt, omdat het zo nu eenmaal hoort en het je opgedragen wordt!

Kanamori betrekt bij veel van zijn lessen de natuur. De natuur is het leven,  dat zijn wij! Een voorbeeld hij laat zien dat er 21 soorten kastanjes bestaan. Allemaal zijn ze verschillend. Op de eerste plaats wekt het interesse om naar buiten te gaan en ze alle 21 te vinden. Daarnaast kun je diep ingaan op de verschillen in de natuur. Net als bij mensen is niemand hetzelfde, maar allemaal zijn we even goed! Alles wat de natuur voortbrengt is perfect.

Kanamori vindt het belangrijk om te onderwijzen over gezonde voeding. Mensen eten. Ze leven door het leven van andere levende organismen tot zich te nemen. Door dit duidelijk te maken, brengt hij kinderen respect bij voor alles wat leeft. Hij laat de kinderen water ervaren door ze in de regen te laten lopen, zwemmen/spelen in meren, rivieren, zeeën  ( niet alleen wedstrijdzwemmen in zwembaden). Hij laat ze glijden in plassen (zie de documentaire). Hij leert ze te ervaren dat water gelijk staat aan plezier, maar ook hoe belangrijk water is voor het leven op aarde. Op die manier onthouden de kinderen gemakkelijk dat ook 70% van het lichaam uit water bestaat!

Hoe is het mogelijk dat  dat Toshiro Kanamori zo’n vrijdenkende en bevlogen leerkracht is, afgezet tegen de traditionele Japanse cultuur?
Als een jongen groeide hij op met de natuur. Zijn ouders hadden een boerderij met varkens, koeien, kippen. Fruitbomen appels en Nashi. Hij hielp zijn ouders veel. Hij had contact met het leven van de aarde en er kwam geleidelijk aan een speciaal gevoel. Hij noemt het zich één voelen, in harmonie zijn. Hij kwam en is in verbinding met het leven van de aarde, hij is er onderdeel van.

In zijn studententijd studeert hij ‘onderwijskunde’ en leerde daar hoe belangrijk het is om te schrijven over je leven en over ervaringen. Maar ook om ze te delen met je medestudenten, zodat je erover kon praten. Je deelde op die manier zienswijzen, je leerde ze te begrijpen en/of te veranderen. Dit is wat hij nog steeds in zijn lessen beoogt. In de documentaire zit een passage met een leerling Ren. Hij leest voor  uit zijn notebook en vertelt waarom hij niet in de klas was voor 3 dagen. Zijn  oma was overleden. Daardoor barst zijn klasgenootje Mifuyu in tranen uit en begint te vertellen over haar vaders’ dood, drie jaar eerder. .

Mr. Kanamori is zeer geïnteresseerd in cultuur en geschiedenis. Hij las veel boeken en leerde van diverse filosofen. Zijn grootste voorbeeld en inspiratiebron is de Zwitserse filosoof Pestalozzi, geboren in 1746. Zijn spirit en gedachtegoed (“Kinderen kunnen veranderen op een betere manier”)  heeft hem  enorm geïnspireerd.

Pestalozzi’s gedachtegoed:

• Het is van groot belang dat kinderen hoofd, handen en hart moet ontwikkelen. Mis je een element, dan word je geen 'compleet mens'.


• Het kind is het middelpunt van zijn of haar eigen opvoeding. Het kind zal zich gedurende zijn of haar hele leven blijven ontwikkelen.


• Het klaslokaal moet zijn als een familie. Zonder de geborgenheid, liefde en warmte zou een kind zich niet optimaal kunnen ontwikkelen.


• Kinderen kunnen het beste leren van de natuur ipv de theorie. De leraar moet hierin dus het juiste voorbeeld geven. De leraar moet niet uitleggen, maar het object erbij halen zodat de kinderen het zelf kunnen ervaren.


• Pestalozzi geeft aan dat het kind actief zijn nieuwsgierigheid moet bevredigen door zelf te zien, fouten te maken en te corrigeren, observaties te omschrijven en objecten te analyseren. Een assertieve en open houding zijn dus van belang.


• Het kind moet centraal staan. Het kind kan alleen centraal gesteld worden wanneer er interesse in het kind is.


• Onderwijs voor iedereen, rijk of arm.


• Een school staat voor liefde en warmte.

Kanamori heeft in 1997 de prestigieuze Pestalozzi Prijs ontvangen van de Universiteit in Hiroshima. Hij was de eerste van in totaal negentien ‘special teachers’. Hij is er trots op.

Hoe was Kanamori’s eigen schooltijd?
Daar sprak hij kort maar duidelijk over. Hij had twee kanten: hij was de leider in spelen en de leider in studeren.

Hoe creëer je nu dat de kinderen zich openen. Helemaal als ze dat niet van thuis mee hebben gekregen?

• Wanneer je je lichaam opent dan open je je geest! Kanamori spreekt ook met zijn hele lichaam, je begrijpt bijna wat hij zegt door alleen naar hem te kijken.


• Gebruik de natuur. Kinderen raken opgewonden wanneer je in het bos loopt of door de rivier bijvoorbeeld, ze willen dat dan graag met je delen.


• Wanneer je de kinderen hun zintuigen laat gebruiken in de lessen, dan help je hen te openen.


• In Japan zijn de mensen zeer gesloten. Men buigt naar elkaar en kijkt elkaar nauwelijks aan. Kanamori vindt het belangrijk dat je elkaar aankijkt, aanraakt dan maak je echt contact.


• Kinderen zijn nieuwsgierig en willen vragen stellen en het delen. Geef ze dan ook de mogelijkheid dat te doen tijdens de lessen.


• Standaard in Japan is de klassikale methode; Alleen  de monoloog van Leraar naar tekstboek naar leerling. Kanamori wil juist de dialoog bevorderen ; leerkracht naar leerling  en leerling naar leerkracht maar ook leerling naar leerling.


• Hij vergelijkt de leraar met de Catcher van Baseball. Een goede leerkracht moet een goede catcher zijn door te luisteren wat de leerlingen inbrengen. Hij moet niet alleen de direct gericht ballen vangen , maar alle ballen vanuit elke hoek.


• Een leerling zei over Kanamori dat hij de beste Catcher is. Hij vangt elke gegooide bal!


• Lesgeven is : breng de leerling in verbinding met het echte leven!

Hoe combineert hij nou zijn levens lessen  met de methode die aan het einde van het schooljaar af moet zijn?
Kanamori gebruikt de vragen uit de klas en weet dat met de stof uit de methode te combineren. Dat betekent dat de leerkracht de leerstof compleet moet beheersen en de essentie van de stof gebruikt op het moment dat het vanuit de klas naar voren wordt gebracht. Wanneer een leerkracht de leerstof beheerst kan hij flexibel omgaan met de vragen vanuit zijn klas en zijn methodestof erin aanpassen.

Kanamori is ook een zeer groot voorstander van ervaringsgericht leren, want dan pikken leerlingen het veel sneller op. Een simpel voorbeeld in het Engelse tekstboek komen de familiewoorden aan bod: vader, moeder grootvader etc.  Kanamori vertelt dan een verhaal in de klas over zijn familie, terwijl hij deze woorden gebruikt. De kinderen onthouden het verhaal gemakkelijk en begrijpen sneller de woorden.

Kanamori is ook één van de eerste leerkrachten die expertise in de klas haalt: een zwangere vrouw die vertelt over het leven, een gehandicapte man zonder benen ( voorbeeld uit de documentaire) die vertelt. De kinderen vinden het niet meer eng, raken hem aan en stellen vragen. Een terminale patiënt die vertelt over de ziekte en dood.

Er zijn  in Japan niet zoveel leerkrachten als Toshiro Kanamori. Dat is ook wel een beetje moeilijk, want hij heeft inmiddels 38 jaar ervaring. Er zijn netwerken begonnen in 1970 met de zg. Kanamori- aanhangers. Want de zeventiger jaren waren, ook in Japan, een periode van vernieuwing.  Daarna viel men terug in het traditioneel, klassikale tijdperk. ‘’Het ministerie van onderwijs in Japan is bang voor verandering, bang voor individuele vrijdenkers. Dat is hen compleet onbekend en onbekend maakt onbemind. ‘’

Er zijn wel zo’n 50 groepen waar leerkrachten aan verbonden zijn die Kanamori’s voorbeeld volgen.
En er zijn  mensen van het ministerie van onderwijs geweest die zijn documentaire gezien hebben en ook zij toonden zich  geraakt. Geen van hen durfde het aan om hun invloed te gebruiken voor nieuwe onderwijs ontwikkelingen.

Toch zijn er veranderingen in het officiële lesprogramma doorgevoerd onder invloed van Toshiro Kanamori:

• Ervaar de natuur


• Haal ervaring in de klas. Bijv. gehandicapten, zwangere vrouwen, terminal patient…laat hen vertellen en vragen beantwoorden. Zodat het niet meer vreemd eng of anders is.


• Het belang van het leven!


• Be happy together!

In ieder geval nam ik met een happy gevoel afscheid! De uitnodiging om naar Nederland te komen, nam hij in dankbaarheid aan.  Hij voelt zich vereerd, is nieuwsgierig naar ons schoolsysteem en komt graag over zijn visie vertellen.  Tussen 3 en 12 september 2012 is het zover.
Op deze site vindt u de mogelijkheden om hem te boeken en te bezoeken.

Ingrid Helsloot, bestuurder van Stichting Checkitin!
Checkitin! is ontstaan vanuit de betrokkenheid bij kinderen. De initiatiefnemers van Checkitin! kijken met pijn in hun hart naar kinderen die op de één of andere manier "buiten de boot vallen". De stichting Checkitin! is op 3 oktober 2011 opgericht door Annemieke Kanters en Theo Roos. Zij zien de enorme potentie die kinderen in zich hebben en kunnen niet wachten om deze potentie bloot te leggen. We weten immers allemaal dat kinderen die zich niet goed, niet veilig, voelen op school onder hun vermogen presteren.