Onderwijsontwikkeling gaat in kleine stappen: 'Elk gesprek, blog, artikel en voorbeeld telt.'

15 mei 2013

Rob van der Poel had bedenkingen bij het Festival of Solutions. Bij de titel, vooral. Die misleidde. Het stond buiten kijf dat er een klein legertje leraren zou aantreden met een warm bonzend onderwijshart en een prachtig verhaal. Maar hij kon niet bedenken hoe ieders persoonlijke verhaal dan zou moeten leiden tot ‘solutions’. In de zin van: integraal, universeel, voor ieder toepasbaar. In zijn wat weifelende aanloop naar 24 april las hij een interessante blogpost van de jonge filosofiedocent Simon Verwer. “Hoe werkt onderwijsvernieuwing?”. Met diens analyse viel alles en iedereen - op weg naar onderwijsverbeteringen - weer op zijn eigen, betekenisvolle plek. 'Onderwijsontwikkeling gaat in kleine stappen: elk gesprek, artikel, voorbeeld en mens telt. Ook voor onze leerlingen.' 

Simon Verwer deed een succesvolle poging om inzicht te verschaffen in het brede veld van betrokken onderwijsmensen, die al dan niet actief bezig zijn om verandering te realiseren. Dat gebeurt op een eigen, unieke verhouding die een mens heeft ten opzicht van zichzelf en - vooral - zijn omgeving. Naar het einde toe kwam Verwer tot een indeling in vijf categorieën voor de wijze waarop mensen in interactie zijn met die omgeving, in zijn woorden ‘het systeem’:

1)  Restore the system.

2) Save the system.

3) Fuck the system and redesign your own.

4) Hack the system.

5) Love and tweak the system.

Daarmee maakte Verwer een helder onderscheid in de perspectieven van waaruit je kunt kijken naar zoiets als ons onderwijssysteem en hoe je het al dan niet zou willen veranderen. Het gaat er de auteur niet om bepaalde categorieën af te serveren, maar om de onderscheiden te laten zíen. Ah, dit hielp me. Dadelijk meer.

Ooit heb ik de dagbladjournalistiek verlaten, omdat ik me als verslaggever altijd aan de zijlijn voelde staan. Ik stond erbij, keek er (zo scherp mogelijk) naar en schreef. Maar steeds vaker merkte ik dat ik er zelden in slaagde, als buitenstaander, om helemaal te doorvoelen wat er gebeurde in de hitte van de strijd. Vooral niet in mijn streven er ‘objectief’ verslag van te doen. Kortom: ik wilde erin stappen. Meedoen. Me verbinden.

‘In den beginne is de relatie, alle werkelijke leven is ontmoeting’, schreef de filosoof Martin Buber (1879-1965) alweer bijna een eeuw geleden in Ich und Du. Het ‘ik’ kan zich alleen ontwikkelen in relatie tot een ‘jij’, betoogt hij. Dat is zo dicht als ik kan komen bij een levensmotto. Ontwikkelen doe je je niet aan hapklaar aangereikte oplossingen van anderen, van autoriteitsfiguren of hogere machten. Ontwikkelen doe je je aan het leven zelf. Aan het bestaande. In relatie. Je brengt altijd jezelf mee en, zo heb ik geleerd, ontwikkeling is ook: de ander aanvaarden, het bestaande aanvaarden, met het imperfecte in het reine komen.

Vandaar dat ik extra aandachtig werd, toen ik las wat Simon Verwer geschaard had onder zijn vijfde categorie, Love and tweak the system. Hij schrijft:

‘Deze laatste categorie reken ik mij zelf toe, dus deze analyse is per definitie bevooroordeeld. Wat ik bedoel met de uitspraak ‘love the system’ is het idee dat geen enkel systeem perfect is, systemen van generatie op generatie worden doorgegeven en dat een belangrijke kracht van onderwijsvernieuwing is om het systeem te tweaken. Met tweaken bedoel ik dat werkend vanuit de praktijk een individu een groot verschil kan maken.’

Verwer eindigt zijn vijfde categorie met een citaat dat hij aantrof in een tweet van Stefan van der Weide: ‘Before you start thinking outside of the box, take a good look at the available space in the box.’ Mooi. En dat sloot naadloos aan op een van de beste ‘solutions’ van de festivalorganisatie, namelijk de keuze voor Jelmer Evers als slotspreker. Over ruimte ‘inside’ en ‘outside the box’ zei hij:

‘Er is dus veel ruimte heb ik gemerkt, maar tegelijkertijd werkt “het systeem” benauwend en er zitten onbegrijpelijke grenzen aan. Nog meer toetsen, te weinig tijd, te weinig ruimte voor diversiteit. Vernieuwing is al te vaak teruggezogen naar de middelmaat, er is te veel eenheidsworst in Nederland. Maar ook binnen het systeem kun je ruimte creëren. Als we allemaal onze mond houden gebeurt er niets. Elk gesprek, brief, blog, artikel, voorbeeld telt. Ook voor onze leerlingen, democratie bestaat namelijk bij de gratie van zijn burgers. Als wij het niet doen wat kunnen we dan van onze kinderen verwachten?’

‘Houston, we’ve had a problem’

Het deed me denken aan een eerder pleidooi van schoolleider Clemens Geenen, die er in het Egoscoop themanummer ‘Creativiteit’ de bijna-fatale vlucht van de Apollo 13 bijhaalde. Toen de bemanning van de ruimtecapsule hun inmiddels befaamde boodschap ‘Houston, we’ve had a problem’ aan Ground Control gedaan hadden, besloot bevelhebber Gene Kranz letterlijk ‘inside the box’ te gaan denken. In de capsule was een probleem met zuurstoftank ontstaan en Kranz liet in Houston alle materialen verzamelen die de astronauten ook voorhanden hadden. De materialen werden uitgespreid op een grote tafel en alleen op basis daarvan zocht het team beneden naarstig mee naar een oplossing. Clemens schrijft:

‘Vaak genereert out-of-the-box-denken veel creativiteit en nieuwe inzichten. Toch kan het ook in het onderwijs verhelderend zijn om de creativiteit te laten groeien binnen de kaders met een helder einddoel voor ogen.’

Jelmer stelde zich aan het eind van zijn verhaal de vraag die ik ook had: ‘En nu?’ Hij beantwoordde hem door het te hebben over de kleine stappen die je elke dag kunt zetten, op weg naar iets beters: niet door te kiezen voor nieuw dogma’s of de revolutie, maar door de vrijheid en autonomie te nemen, die het ‘systeem’ je al biedt: ‘Een schaalbare oplossing kan alleen worden gevonden op het niveau van leerling, leraar en ouder. Er kan veel meer dan we denken, begin klein en doe het gewoon, binnen je school. En laat het weten,  spreek je uit.’

Door die woorden ging ik weg met meer gevoel dat ik een duurzame ‘solution’ gezien had dan ik tevoren gedacht had.

Rob van der Poel, redactie hetkind

Fot's zijn van René Wouters. Zie deze link.