Onderwijsavond Gert Biesta: 'Educational questions about education? Je stelt toch ook geen kokologische vragen over koken?'

14 september 2016

Je bent pedagoog? Wa’s dát? Wat doe je dan? Waaróm? Aan elke Midden-Amerikaanse douanier moest Jasja van den Brink haar ingevulde reisformulier nader verklaren. En dus noemde ze zichzelf daarna ‘teacher’, wat ze ook is. Dat zorgde voor een hoop minder gezeur. Op de NIVOZ-onderwijsavond in september 2016 hoorde ze dat onderwijspedagoog Gert Biesta hetzelfde overkomt, als hij het in de Engelstalige wereld heeft over de waarde van pedagogy. Jasja: ‘Pedagogiek is dienstbaar aan de praktijk van het onderwijs, zodat je dienstbaarheid als leerkracht naar een volgend niveau getild kan worden.’

Gert Biesta bekleedt vanaf 1 april de NIVOZ-leerstoel ‘Pedagogische dimensies van onderwijs, opleiding en vorming’ bij de Universiteit van Humanistiek. Tevens werd zijn nieuwe boek 'Het leren voorbij' gepresenteerd.

Nadat ik in 1996 in Leiden afgestudeerd was in de richting Theoretische en Historische Pedagogiek, ging ik met een reismaatje –mijn huidige echtgenoot – drie maanden op reis door Midden-Amerika. Bij een grensovergang werd ons geregeld gevraagd op te schrijven wie we waren, wat ons beroep of onze studie was, en wat we kwamen doen. Waar dit voor reisgenoot Hans een betrekkelijk eenvoudige kwestie was: 'Hans, Economy, Holiday', leidde mijn opsomming 'Jasja, Pedagogy, Holiday' tot aanzienlijk ingewikkeldere discussies: Pedagogy? What does it mean? What do you do? En dan misschien nog de vernietigendste uitsmijter: Why?

Dat was op z’n zachtst gezegd fnuikend voor mijn pas met-genoegen-afgestudeerde-beroepstrots. In het begin deed ik nog verwoede pogingen iets uit te leggen, maar de totale blanco blik in de ogen van de douaniers deed mij deze pogingen al snel staken. Om van het gedoe af te zijn zei ik maar dat ik ‘teacher’ was. Licht tandenknarsend vervolgde ik dan mijn pad: als ‘teacher’ was ik immers drie jaar geleden al afgestudeerd. Voegde ‘pedagogy’ hier dan niets aan toe?

En ja, het doet mij dan ook enigszins genoegen te merken dat een van mijn voormalige docenten, Gert Biesta, internationaal tegen hetzelfde onbegrip aanloopt, en bij een aanzienlijk eloquenter publiek. Op Biesta’s observatie dat de Angelsaksische wereld weliswaar een philosophy of education, een sociology of education en een psychology of education heeft, maar dat geen van die velden onderwijspedagogische vragen over onderwijs stelt, antwoordde dat publiek dan ook reageert met de fantastische zinsnede:

To suggest that one can ask educational questions about education is as nonsensical as the idea that one can ask cookery questions about cooking.

Ook – in eerste instantie – niet fijn om te horen, maar wel een opmerking die van humor getuigt en waar je op kunt ‘kauwen’. Of anders in ieder geval kunt gebruiken om een zaal toehoorders het onbegrip te laten zien waar je op stuit als je de toegevoegde waarde van pedagogiek duidelijk wilt maken.

Een duiding waar Biesta in zijn betoog naar verwijst en die mij erg aanspreekt is de term ‘dienstbaar inzicht’ van Beekman: pedagogiek als betrokken handelingswetenschap. Niet normatief in de zin van normstellend, maar betrokken in de zin van gericht op een ‘belang’, een waarde. Dienstbaar aan de praktijk van het onderwijs en leidend tot inzicht. Inzicht dat het verstandelijke weten overstijgt, een persoonlijk doorleefd begrijpen is, waarna je nooit meer terug kunt naar het oude 'verstaan'. Zodat je eigen dienstbaarheid als leerkracht naar een volgend niveau getild kan worden.

Dit in tegenstelling tot de verstenende ééndimensionale werking die leren en begrijpen ook kan hebben, in de zin van de betekenis die Biesta hieraan geeft aan de hand van de begrippen ‘be-grijpen’ en het Engelse equivalent ‘com-prehension’: To grasp in it’s entirety. Zoals klimop. Iets zó begrijpen, ergens zo door gegrepen worden dat je er zelf in verdwijnt of door verstikt wordt. Zodat je je van buitenaf laat dicteren wat je moet doen of weten. Zodat je niet meer vanuit jezelf dynamisch in kunt spelen op wat de situatie in de wereld van jou vraagt, maar er eerst een methode op na moet slaan. Zodat je door de cijfers de kinderen niet meer ziet. Dan slaan we de plank mis. Die verstarring draagt niet bij aan een verantwoordelijke en evenwichtige manier van samenleven.

Ik heb met genoegen geluisterd naar de uiteenzetting van Gert Biesta. Ik zal zijn presentatie graag in pdf meenemen op mijn volgende reis.

Jasja van den Brink is pedagoog, onderwijstrainer en –coach en moeder van drie kinderen. Meer op de website van Raafels.