Onderwijs in Laos: ‘Vraag een kind niet zelf een vraag of een antwoord te verzinnen of een waarom- of meningvraag te beantwoorden.’

8 november 2015

Nynke Bos werkt op een school in het verre Laos. Wat opvalt, is dat de kinderen zich zo weinig uiten. Ze luisteren, ze herhalen, maar een eigen mening ventileren of een kritische vraag stellen, dat doen ze niet. En dat zit het team dwars: ze willen daar verandering in aanbrengen. Daarom willen ze van Nynke horen hoe dat dan in Nederland gaat. ‘Hoe kan het dat ik met mijn groep 4 leerlingen - met spraak- taalstoornis! - een verhitte discussie kan hebben over het invoeren van een continurooster, dat ze tijdens een les Nieuwsbegrip vol vragen en verhalen zitten over Malala, de slag bij Waterloo en het WK damesvoetbal?’

Het team van docenten Engels zit bij elkaar om plannen te maken voor het projectonderwijs voor M1en M2 (de laagste groepen van de middelbare school hier) voor de komende periode. De schooldirecteur zit voor en vraagt haar het te brainstormen over nieuwe onderwerpen. Stilte. 'Goed, wat heb je afgelopen jaar gedaan?' De onderwerpen komen na veel gepeins op het bord. 'Wat ging goed, wat vonden de leerlingen leuk?' 'Alleen kunst!' lachen de docenten, 'ze willen alleen maar tekenen!' 'Waar lopen jullie tegenaan?' 'De leerlingen zijn lui. Ze praten niet. Ze komen niet met ideeën en uiten zich niet.' Goh.

Het blijkt waar te zijn. De leerlingen praten niet. Ze kletsen wel door de les heen, zelfs tijdens een toets. Ze kunnen de leerkracht ook prima herhalen en invuloefeningen maken. Maar vraag hen niet zelf een vraag of een antwoord te verzinnen, vraag hen niet een waarom- of meningvraag te beantwoorden. Driftig wordt er in het werkboek gebladerd. Nee, daar staat het echt niet.

Tijdens de projecturen valt het me op dat de leerkracht met gemak 45 tot 60 minuten achter elkaar kan spreken zonder ook maar één leerling aan het woord te laten. Af en toe stelt de leerkracht wel een vraag, maar vóór iemand zou kunnen overwegen om antwoord te geven, vult ze zelf het antwoord al in. En dat terwijl het doel van het project zou moeten zijn dat de leerlingen zich gaan uiten. De leerkracht vertelt uitgebreid dat de leerlingen hun eigen poster gaan maken met hun eigen ideeën daarop. Ze mogen bijvoorbeeld geen plaatjes printen, maar gaan zelf tekenen vanuit hun hart. Dat blijkt later in te houden dat de leerlingen plaatjes uit een boek gaan natekenen.

Passief
Na de les zucht de betreffende leerkracht dat de leerlingen zo passief zijn. Ze hebben het grootste gedeelte van de les op hun tafel gelegen en de woordenstroom over zich heen laten komen. We praten erover in de werkkamer met alle docenten Engels. De dames zitten er alle vier zichtbaar mee, maar hebben geen idee hoe dit probleem aan te pakken. Ook ik heb moeite de leerlingen aan het praten te krijgen. Ze zijn het duidelijk niet gewend dat er iets van hen wordt verwacht tijdens de les, dat ze een mening mogen hebben en deze nog mogen vertellen ook. Mijn collega's vragen hoe dat in ons land dan gaat?

Tja, hoe gaat dat in Nederland? Hoe kan het dat ik met mijn groep 4-leerlingen - met spraak- taalstoornis! - een verhitte discussie kan hebben over het invoeren van een continurooster, dat ze tijdens een les nieuwsbegrip vol vragen en verhalen zitten over Malala, de slag bij Waterloo en het WK damesvoetbal? Wat doen we in Nederland anders in ons onderwijs dat zelfs mijn jongste leerlingen met hun beperking spraakzamer en betrokkener zijn dan de oudste leerlingen hier in Laos? Daar ontstaat mijn idee om te starten bij de jongste leerlingen; de 'Kindergarten' en 'grade' 1 en 2. Als leerlingen van jongsaf aan gewend zijn te praten, te denken en te luisteren naar elkaar kunnen ze dat op de middelbare school nog steeds. Hier wordt na 10 jaar listen&repeat-onderwijs opeens een mening verwacht van kinderen vol puberale hormonen en onzekerheden. Kansloze onderneming.

Kindergarten
Doordat mijn eigen kinderen vijf dagen per week in de Kindergarten verblijven en mij alles vertellen over wat ze daar meemaken, weet ik dat hier sowieso werk aan de winkel is. Want in de Kindergarten worden nu geen verhaaltjes voorgelezen, er wordt niet gekletst over het weekend, er wordt geen fantasiespel uitgelokt, er wordt niet getekend, er worden geen keuzes gemaakt, geen meningen gevraagd. Praten om het praten zit gewoon niet in deze cultuur. Mijn dochter probeert wel eens iets te vertellen in haar beste Lao, soms zelfs een grapje te maken. De juf herhaalt dan wat mijn dochter zegt om te checken of ze het goed verstaan heeft, kijkt naar de andere juf met een frons, overweegt of ze iets moet doen met deze informatie. Ze besluit van niet, dochter druipt af.

Ik ontwerp voor de leerkrachten van de laagste groepen een workshop, die ik in de middagpauze geef. We lezen verhaaltjes, praten en tekenen erover. Doen rollenspel en poppenkast. Ook ga ik aan de slag met mijn eigen M1. Zo geef ik mijn duocollega ideeën voor hoe ze met de hogere groepen kan werken. Ik start in een kring in plaats van in rijtjes. In de projecturen probeer ik verschillende werkvormen uit. We doen voorzichtig wat discussielessen, over hun schooluniform, over de snacks in de kantine. Omdat de leerlingen niet zomaar hun mond opendoen als ik klassikale vragen stel, geef ik ze rode en groene kaartjes om hun mening te uiten. Eens of oneens. Argumenten worden alleen gegeven door de leerlingen die dat durven en kunnen. Ik laat ze elkaar en verschillende leerkrachten interviewen. Op het bord teken ik aan het einde van de les gezichtjes bij woorden voor gevoelens, en om beurten schrijven ze hun naam bij een van de gezichtjes. Zo blijkt het een stuk laagdrempeliger te zijn om aan te geven dat ze verlegen, blij of trots zijn. De leerlingen blijken wel degelijk een mening te hebben, en lui zijn ze ook al niet. Onderwijs is krachtig en bepalend voor de ontwikkeling van kinderen, van mensen. Dat is even prachtig als beangstigend.

Nynke Bos werkt op een lokale school in Laos, hier is meer informatie over haar te vinden.