Na masterclass Sam Crowell: contact met innerlijke 'touchstones'

9 juni 2017

Vorige week gaf oud-leraar/schoolleider en emeritus hoogleraar Sam Crowell twee masterclasses rondom het thema van zijn boek: Emergent Teaching. Pedagogische Tact-docente Suzanne Niemeijer was erbij en vatte samen wat Crowell aan de deelnemers meegaf en hoe dat voor haar was. 'Crowell bracht me bij waar onderwijs ten diepste voor bedoeld is: om te worden wie je wil zijn, zodat je kan bijdragen aan een wereld waarin je wil leven.'



In zijn boek ‘Emergent Teaching’ zegt Sam Crowell: “[In education] certain things can be anticipated, but the unique nature of each individual student and class is far from predictable. If these moments are given the space to unfold, the results are often transformative. It may or may not have anything to do with the curriculum, but we glimpse what education can be when it is authentic – that discovery of personal significance and a connected, resonate sense of belonging. We call this emergent teaching.”

 

Intentie

Crowell begon de Masterclass door ons te vragen vanuit welke intentie we aanwezig waren. We beseften daardoor dat onze intenties mede bepaald worden door bijvoorbeeld onze ervaringen, onze geliefden, onze omgeving, de wereld waarin we leven en de toekomst. Door hiervan bewust te zijn, was onze aandacht meteen bij wat relevant en fundamenteel was voor ons. Het bracht ons bij onze ‘sense of urgency’.

Touchstones: innerlijk weten waar je op terug kunt vallen

Het legde bloot waar we zekerheden ervaarden en waar niet, waar onze inspiraties uit voort kwamen, en waar we ons toe konden verhouden, als ‘touchstones’: 'something that is used to describe the quality of other things.'

Een touchstone kun je zien als iets waar je je aan vast kunt houden. Een innerlijk weten, waar je op terug kunt vallen, zeker van kunt zijn. Iets dat verbonden is aan waar het voor jou om te doen is. Onderstaande vijf belangrijke ‘touchstones’ dragen volgens Crowell bij aan natuurlijk leren en geven betrokkenheid.

Betekenis

We kunnen anderen wel informatie geven, maar geen betekenis. Dat doet de lerende zelf. Ons brein is gemaakt om betekenis te geven aan de informatie die binnenkomt. En als betekenis ontbreekt, verdwijnt de informatie. Welke zin heeft het geleerde? Waarom bieden we bepaalde leerstof aan?

Het maakt mij bescheiden in het besef wat mijn bijdrage is in het onderwijs dat ik verzorg. Niet ik bepaal wat de betekenis is van wat ik aanbied, want dat doen deelnemers aan het traject Pedagogische Tact zelf. Ik weet het natuurlijk wel en ben blij het me steeds weer te realiseren…

Bijvoorbeeld als iemand mij zegt wat een traject heeft opgeleverd voor hem/haar. Regelmatig zit dat in kleine, persoonlijke momenten. Onvoorbereide momenten, waarin iets ontstaat dat gaat over de deelnemer zelf en daar zijn betekenis krijgt. Het vraagt vertrouwen in de ander, dat hij is wie hij is en waar hij is in zijn proces. Het vraagt dat ik me open voor de betekenis die de ander geeft. Een krachtig besef is, dat de deelnemer zich ontwikkelt voor zichzelf en niet voor mij, net als dat kinderen zich ontwikkelen voor zichzelf.

Fysiologie

Leren is meer fysiologisch, dan psychologisch. Leren vindt plaats in ons lichaam. Neurale verbindingen lopen door ons hele lijf (en zijn het sterkst aanwezig in ons brein, hart en darmen). Body en mind vormen een geheel. Zorg dat het lichaam kan bewegen, omdat het goed is voor de concentratie, het geheugen, de aandacht en het verwerken van alle opgedane ervaringen. Als je lichaam ontspannen is, ondersteunt dat je leerproces.

Waarom vragen we onze leerlingen om zoveel stil te zitten, terwijl we weten, dat het niet bijdraagt aan hun leerproces? Het doet mij realiseren, dat oefenen, ervaren en bewegen geen luxe zijn, maar noodzaak om het geleerde een plek te kunnen geven.

Onzekerheid

Het leven zelf en alle natuurlijke processen kennen periodes van chaos en wanorde, van waaruit nieuwe mogelijkheden en kansen zich voordoen. En daar houden we over het algemeen niet zo van. Liever houden we het een beetje in de hand, zodat we het idee hebben nog iets van controle te hebben. En hoeveel ontspanning kan het geven als je je realiseert, dat loslaten meer brengt dan controle. Je weet niet precies wat, maar als jij loslaat, kunnen anderen meedoen.

Ik hoorde niet lang geleden een kind uit groep 6 over zijn juf zeggen: ‘Ze heeft het allemaal zo goed gepland, dat wij niet zoveel meer hoeven te doen’. Wat mij vertrouwen geeft is het besef dat ik het niet alleen hoef te doen.

En ik heb de ervaring opgedaan dat als ik durf toe te geven voor mezelf dat ik het even niet weet, zich iets aandient wat ik zelf niet had kunnen bedenken. Dat is ook de reden dat ik meer werk met bedoelingen dan met doelen. Want die kunnen het proces, dat zich aandient in de weg zitten. Liever focus ik op de richting die we uitgaan en samen zien we wel welke route we dan volgen. 

Context

We leren kinderen en studenten veel zonder er context bij aan te bieden. Denk aan rijtjes die je uit je hoofd moet leren. Waarom moet je die kennen? Wanneer en waar is het zinvol? Context geeft betekenis.

Het helpt mij in mijn voorbereiding stil te staan bij de groep mensen met wie ik ga werken: wat leeft er bij hun? Wat maken ze mee? Welke ervaringen doen ze op? Als ik me inleef, kan ik daarbij aansluiten. Een leraar in een nieuwbouwwijk maakt andere situaties mee dan een leraar in dorp of binnenstad.

Hetzelfde geldt voor de kinderen in de klas. Het doet ertoe in welke context kinderen opgroeien en wat ze meemaken voor hoe de lesstof aansluit bij hun belevingswereld. Daar heeft een methodemaker geen weet van. Hoe een les tot leven komt, hangt af van de ervaringen en achtergrond van zowel de leraar als de leerlingen.

Proces

Leren doen we in complexe processen. Processen zijn dynamisch en afhankelijk van hoe betrokken we zijn. Ervaren we ze als creatief, vormend en betekenisvol, dan is dat voelbaar voor iedere deelnemer. Hoe het proces vorm krijgt, is voor iedere deelnemer uniek.

Tijdens de masterclass heb ik het zelf weer eens volop ervaren. Er gebeurde zoveel tegelijk. De informatie die gegeven werd raakte me op verschillende lagen, terwijl ik deelnam aan een groep, waarin van alles gebeurde. Het was zomers warm, de ervaringen die we opdeden intensief.

Op de tweede dag voelde ik dat ik ‘vol’ zat. En dat terwijl het proces doorging. Ik realiseerde me dat mijn proces niet te vergelijken was met het proces van ieder ander. Het was maar goed dat we er geen toets over kregen. 

Transformatief leren

Wat zou er gebeuren als we scholen en klassen zouden creëren, waar leerlingen kunnen leren op een manier waarvan we weten, dat het werkt? Waar wat we leren, gerelateerd mag worden aan onszelf, waar we de leerstof kunnen verbinden aan wat waardevol is in ons leven? Leren doen we dan samen met anderen, vanuit vertrouwen en ondersteuning.

Als je mag zijn wie je bent en de fouten mag maken, die voor jou nodig zijn om te groeien. Als er plezier en speelsheid wordt ervaren. Daar ontstaat naast technisch leren voor de toets een diepere vorm, transformatief leren: the discovery of personal significance and a connected, resonate sense of belonging.

Wat is jouw reden van bestaan?

Ieder organisme in deze wereld heeft een reden van bestaan (anders sterft het uit). In de Masterclass kregen we als deelnemers de vraag wat onze reden van bestaan is. Een vraag die we onszelf niet zo vaak stellen, terwijl er veel kan veranderen als je deze vraag kunt beantwoorden. Het is fundamenteel voor wie we zijn en hoe we ons leven en werk benaderen. Hij deed een oproep om sommige patronen af te leren en nieuwe aan te leren, waardoor de weg geopend wordt voor nieuwe, spannende mogelijkheden. Mogelijkheden, die ons vooruit bewegen. Kortom, hij reikte ons een nieuwe manier aan om tegen de wereld en onszelf aan te kijken.

Wereldbeeld gevormd vanuit heelheid

De wereld zoals je hem kent, is altijd een deel van het geheel. Het gaat dus niet om goed of fout, mooi of lelijk, groot of klein of welke andere tegenstelling dan ook. Het gaat om het besef dat hoe je iets ervaart, een perspectief is van het geheel. Als je het perspectief verschuift, verschuift het beeld. De wereld waarin we leven, verandert continue, is context gebonden, non lineair en in verbinding met alles. Sam toonde ons dus een wereldbeeld dat is gevormd vanuit heelheid.

Tijdens de twee dagen ontvouwde zich een ruimte waarin we ons persoonlijk en gezamenlijk verbonden voelden. We ervaarden wat emergence kan zijn: open en dynamisch, vanuit de mogelijkheid te exploreren, te vragen, te leren begrijpen en te relateren.

De masterclass van Crowell voelde voor mij als thuiskomen. Hij bracht me bij waar onderwijs ten diepste voor bedoeld is: om te worden wie je wil zijn, zodat je kan bijdragen aan een wereld waarin je wil leven. Leren is hoe we de wereld in ons opnemen. Leren is zo natuurlijk. Dat kinderen en jongeren niet graag leren, heeft volgens Crowell te maken met het feit dat onderwijs geworden is tot iets onnatuurlijks. En dat terwijl we weten hoe onderwijs het beste werkt.

Suzanne Niemeijer is docente Pedagogische Tact en Pedagogisch Leiderschap.