Na het overlijden van een collega-juf: 'dank voor de spiegel die je mij én mijn dochter voorhield'

15 juli 2017

Als de collega van basisschoolleerkracht Nicole Wouters komt te overlijden, rouwt niet alleen zij, maar ook haar dochter, wier juf het was. Nicole bevindt zich plotseling in een dubbelrol als juf en moeder. Hier beschrijft zij hoe de dagen na het overlijdensbericht verliepen. 'Er zit een brok in mijn keel. Een brok van opgekropt verdriet. Ik heb mijn eigen verdriet om het gemis van een collega, maar wil er ook zijn voor mijn dochter.' 

We zagen het aankomen, maar toch was het een verdrietig bericht. Mijn collega - en tevens de juf waar mijn dochter in de klas zat - is helaas overleden. Een bijzondere juf die me regelmatig had laten weten welke eigenschappen van mij zij in mijn dochter zag.

Rouwen, ieder op een andere manier
Haar overlijden is een ingrijpende gebeurtenis op school. Mijn dochter en ik zijn er beiden door ontdaan en uiten dat ieder op een eigen manier. Ik vooral door een aangeslagen gevoel en tranen na het ontvangen van het bericht. En zij door middel van vragen. Heel veel vragen over het leven en over de dood. En over wat er nu met de juf gaat gebeuren.

Eigenlijk wil ik niet dat mijn kinderen nu al met de dood geconfronteerd worden. Maar helaas heb ik daar niet in te kiezen, dit hoort bij het leven. Ik geef op al haar vragen een eerlijk antwoord en laat het aan haar hoe zij daarmee om wil gaan. Wel laat ik haar weten welke mogelijkheden er zijn om afscheid te nemen; we kunnen een tekening maken of een brief schrijven, ze kan mee naar de crematie of op school afscheid van haar nemen. Het ene moment weet ze zeker dat ze niet naar de crematie wil en een moment later wil ze dat weer wel. Ik laat deze twijfel bij haar bestaan en wil haar geruststellen dat welke keuze ze ook maakt, het goed is.

Wensboom voor de juf
Met het team plannen we een bijeenkomst, zodat kinderen en ouders op school afscheid van de juf kunnen nemen. Mijn dochter heeft inmiddels besloten om naar deze bijeenkomst te gaan in plaats van naar de crematie.

Een paar dagen voor de bijeenkomst vertelt ze dat ze iets aan het voorbereiden is met haar klasgenoten: ze wil de letterboom van de kleuters tijdelijk gebruiken als wensboom voor de juf. Ik glimlach en denk terug aan afgelopen december, toen we beiden erg onder de indruk waren van de enorme kerstboom in Den Bosch die behangen was met wensen voor overleden naasten. Dat idee heeft ze nu ingezet voor de juf.

Er gaat een warm gevoel door me heen: ik ben trots dat zij het idee van de kerstboom weet te vertalen naar deze situatie. Tijdens de bijeenkomst wil ze samen met klasgenoot Job een aantal van de wensen uit de wensboom voorlezen.

(On)zichtbare emoties?
Wat me opvalt is dat mijn dochter vooral druk is met het regelen van alles voor de boom, maar verder helemaal niet laat zien of kan verwoorden wat voor gevoel ze heeft bij het overlijden van de juf. Regelmatig vraag ik haar ernaar, maar dan haalt zij haar schouders op.

Maar... misschien gebeurt bij mij wel precies hetzelfde. Ik voel het verdriet wel, maar het is bij mij ook niet zichtbaar in tranen. Op school zet iedereen zich in om een mooie bijeenkomst te organiseren. En ook ik sta in de regelstand en zet me vooral in voor de correspondentie naar ouders.

Blokkerende dubbelrol
Op de dag van de bijeenkomst lopen mijn dochter en ik samen naar school. Ik voel me ongemakkelijk en gespannen, maar kan nog niet goed benoemen waarom. Ik ben enorm druk geweest met het regelen van de bijeenkomst en heb mij tegelijk willen focussen op het begeleiden van mijn eigen kinderen in deze nieuwe situatie.

Er zit een brok in mijn keel. Een brok van opgekropt verdriet. Ik heb mijn eigen verdriet om het gemis van een collega, maar wil er ook zijn voor mijn dochter. Voor haar is dit immers de eerste kennismaking met de dood van iemand die ze kent. Ik wil het zo goed mogelijk doen. Alleen, wanneer weet je of je het goed doet als je iets doet wat je nog nooit eerder hebt gedaan?

Mijn dubbele rol zit me in de weg. En dat zit hem al in hele kleine dingen. Gaan we tijdens de bijeenkomst zitten bij alle kinderen en hun ouders of bij mijn collega’s? Wat zouden de andere ouders ervan vinden dat mijn dochter bij de collega’s zit? En wat zouden mijn collega’s ervan vinden dat mijn dochter bij mij zit? Ik kies ervoor om die gedachten aan de kant te zetten en te gaan zitten waar ik me goed bij voel, bij mijn collega’s. Mijn dochter komt naast me zitten en even later komt ook Job erbij.

De brok breekt open
Het is een prachtige bijeenkomst. Kinderen en collega’s vertellen, lezen voor of zingen voor de overleden juf. En dan mag mijn dochter de wensen voorlezen samen met Job. Ze hebben afgesproken dat zij voor gaat lezen en hij de geschreven teksten aan de nabestaanden zal geven. Daar staat ze, voor de volle zaal, dicht bij de juf die de bijeenkomst leidt. Ze kruipt steeds dichter tegen de juf aan en ineens breekt ze in snikken uit. Ik voel dat de brok in mijn keel open breekt en meteen stromen ook bij mij de tranen over mijn wangen.

Het moederhart in mij wil naar haar toe lopen, haar vastpakken, samen het verdriet voelen wat er nu eindelijk uit komt. Maar ik blijf zitten. Het moet zo zijn. Ik vertrouw er op dat zij naar mij komt als ze mij nodig heeft. Haar zinnen kan ze niet vertellen, dat neemt Job van haar over. En terwijl hij leest staat zij dicht tegen mijn collega aan.

Na afloop komt ze weer naast me zitten, duikt in mijn schoot ineen en huilt zachtjes verder. Ik zie dat ze - voor anderen onzichtbaar - haar duim in haar mond stopt om zichzelf te troosten. En eindelijk huilen we samen om het verlies van de juf, terwijl een andere collega een heel mooi lied zingt. Op mijn rug voel ik hoe een kleine hand mij aait. Een kleine hand die mij wil troosten. Ik kijk opzij en zie dat het de hand van Job is. Ik geef hem door mijn tranen heen een knipoog.

Verscheurde gevoelens
Als de bijeenkomst is afgelopen, lopen mijn dochter en ik samen naar huis. Ze vraagt me wat er nu nog gaat gebeuren op school. Ik vertel dat de collega’s samen met de nabestaanden nog wat drinken en met elkaar praten over hoe het was. Thuis gaan we samen op de bank zitten en drinken wat. Langzaam zie ik de rust over haar heen komen. 'Je kan ook wel weer naar school hoor mama.' Ik voel me verscheurd. Ik wil bij haar blijven als moeder, maar ik heb er ook behoefte aan om dit verdriet te delen met mijn collega’s. Wanneer doe ik het goed als moeder en wanneer doe ik het goed voor mezelf?

Omdat zij aangeeft dat ik wel weer naar school kan ga ik terug naar school, maar helemaal lekker voelt dit niet. Is het de emotie die nu echt los komt na al het geregel of is het die dubbele rol die maakt dat ik me zo voel? Doe ik er wel goed aan om nu terug naar school te gaan? Voor mezelf wel, maar is dat ook zo in de ogen van mijn dochter? Ze heeft zelf gezegd dat ik mocht gaan. Maar zegt ze dat voor zichzelf of voor mij?

Ik besluit erop te vertrouwen dat wanneer ze had gewild dat ik thuis was gebleven, ze dat ook wel gezegd zou hebben. En of ze het nu zei voor zichzelf of voor mij maakt eigenlijk niet uit. Binnen een relatie doe je soms iets voor jezelf en soms voor de ander. Dat is niet af te meten maar gaat om rekening houden met elkaars behoeften. Het is fijn om samen met mijn collega’s de dag af te sluiten. Daarna voel ik me rustig en ga naar huis.

Rauwe gevoelens
De volgende dag spreekt haar juf me aan. In de klas hebben ze de bijeenkomst nabesproken met elkaar en haar juf wil mij waarschuwen dat mijn dochter misschien geraakt is. Job heeft tegen mijn dochter gezegd dat hij het niet tof vond dat zij niet voor had gelezen en dat hij het nu alleen had moeten doen, terwijl hij dyslexie heeft.

Auw, die opmerking doet pijn aan mijn moederhart. De juf vertelt dat zij het ook even voelde toen het gezegd werd, benieuwd naar hoe deze opmerking bij mijn dochter binnen zou komen. Maar dat was niet nodig. Mijn dochter antwoordde: 'En ik vind het fijn dat jij het van me overnam omdat ik het even niet kon.'

Tranen en afscheid
Tranen rollen weer over mijn wangen. Tranen van trots, gemengd met tranen van verdriet. Trots op de woorden die mijn dochter terug gaf aan Job. Woorden die zeiden waar het op stond met respect voor Job en met respect voor zichzelf. Zonder zich aangevallen te voelen door de woorden van Job. En misschien ook wel tranen omdat ik in zo’n situatie heel anders zou hebben gereageerd (maar dat zegt iets over mijn pijn en niet over die van haar).

Tranen om het verlies van een bijzondere juf en collega. Tranen omdat ik mijn dubbelrol soms zo ingewikkeld vind. En tranen omdat het zo bijzonder is dat we dit samen doormaken, samen met mijn dochter en samen met mijn collega’s.

Dank je wel lieve juf en lieve collega voor al die keren dat jij me een mooie spiegel voorhield over mijzelf en mijn dochter. De spiegel waardoor ik veel over mijzelf kan leren. En eigenlijk hou je me nu weer die mooie spiegel voor. Dag lieve juf en lieve collega, we zullen je nooit vergeten. Rust zacht.

Nicole Wouters is leraar op basisschool Klinkers in Tilburg. Op haar website Juffrouw Mama schrijft ze over haar rollen als moeder en als juf.