'Meneer, is het voor een punt?' - formatief of summatief beoordelen

21 april 2016

'Meneer, is het voor een punt?' Het is een vraag die Michiel Santegoeds telkens weer frustreert. Hoe vaak hij in zijn klas ook betoogt dat het gaat om leren en niet om cijfers, de knop lijkt maar niet om te gaan. Dit cijferfetisjisme zit niet alleen bij de kinderen; hij hoort ouders dagelijks naar proefwerkpunten vragen en ziet kinderen geld krijgen voor een ‘goed’ rapport. En ook bij hemzelf als leerkracht ziet hij die ingebakken focus op cijfers. 'Even allemaal opletten, want dit is belangrijk voor de toets.' Hij hoort het zichzelf zeggen…

Summatief beoordelen
Misschien is dit niet zo gek. Ons traditionele onderwijssysteem is immers gebaseerd op summatief beoordelen: we behandelen leerstof, toetsen de beheersing af (iedereen maakt dezelfde toets) en koppelen hier een score aan.  Maar het voelt niet goed.

Waarom doen we zo ons best om onderwijs op maat te bieden, maar leggen we onze kinderen aan het einde van het blok allemaal langs dezelfde meetlat? Ik heb kinderen in mijn klas die keihard werken en zelden hoger dan een zeven scoren. Ik zie wat het met hen doet en voel met hen mee. Andere kinderen zie ik zonder al teveel inspanning steeds weer minimaal een acht halen. Ook over hen maak ik me zorgen; hoe gemakzuchtig maakt dit hen? Ligt hier de bron van de zesjes-mentaliteit?

En wat kun je überhaupt meten? Hoeveel fouten in een rekentoets… dat is prima te berekenen met de 80% norm. Maar hoe doe je dat met creativiteit? Met kritisch denken? Probleemoplossend vermogen?

Formatief beoordelen
Volgens mij is het de hoogste tijd dat de nadruk structureel op formatief beoordelen komt te liggen in ons onderwijs. Bij formatief beoordelen draait het om feedback en het benoemen van ontwikkelpunten. “Met je heldenverhaal bewijs je dat je een schrijftalent bent. Wat een creatieve verhaallijn! Zoals afgesproken, ga jij de komende periode extra aandacht besteden aan jouw werkwoordspelling. Hier is echt winst te behalen.” Het klinkt toch anders.

Ik hoor de sceptici al roepen. Dertig individuele leerlijnen?!? Differentiëren in drie niveaus is al een uitdaging! En ergens klopt dat natuurlijk. Je zou binnen een maand doldraaien van het zoeken naar ontwikkelpunten, werkbladen, werkplannen, instructiemomenten en bespreektijd.

Maar moet je dit allemaal zelf uitstippelen en voorkauwen voor de kinderen? Volgens mij niet. Om formatief beoordelen in de praktijk mogelijk te maken, zullen we juist af moeten stappen van het traditionele idee dat de leerkracht de eigenaar is van het leerproces van de kinderen.

Verschuiving eigenaarschap
We zullen onze kinderen eigenaarschap moeten geven. Met hen meedenken in plaats van voor hen denken. En het is mogelijk. Om me heen zie ik mooie voorbeelden om dit te organiseren: kindportfolio’s, ontwikkelgesprekken (met ouders, kind, leerkracht), kinderen die zelf ontwikkelplannen schrijven.

Steeds meer scholen starten trajecten om op dit gebied stappen te zetten. Ook op mijn school is het nu een gespreksonderwerp. Dat geeft me hoop.

Vind jij dit ook? Of juist helemaal niet? Heb je mooie voorbeelden uit de praktijk?


Michiel Santegoeds is leerkracht groep 7/8 op Kbs Zandberg in Breda. Hij is daarnaast procesregisseur Grenzeloos Leren binnen scholengemeenschap INOS.