Mededogen ontwikkelen: fijn voor leerkracht én leerling

23 augustus 2014

Soms komt er iets op je pad, zo eenvoudig en logisch, dat het ondenkbaar is dat het nog onbekend was. Dit overkwam Jack Provily bij de kennismaking met het contemplatieve gedachtegoed. Op een heldere en simpele wijze wordt het verschil tussen mensen verklaard en laat het ontwikkelpunten voor elk individu zien. Vriendelijkheid voor jezelf en anderen is een belangrijke factor.

In de contemplatieve onderwijsleersituatie staat aandacht voor de leerling centraal. En ik ben enthousiast geraakt, omdat ik denk dat het een bron van inspiratie kan zijn bij het werken met kinderen. De integratie van een contemplatieve werkwijzen in het onderwijs levert namelijk ‘mededogen’ en ‘effectiever leren’ op. Fijn voor leerkracht en leerling!

Voorbeelden van contemplatieve werkwijzen zijn te vinden op de website van het Centrum Contemplatieve Werkwijzen (opgericht in 2007). www.contemplatief.nl  Het doel van de organisatie is om inzichten van wijsheidstradities praktisch toegankelijk te maken voor geïnteresseerden, zonder dat deze zich aan die bepaalde wijsheidstraditie hoeven te binden. Vanuit de achtergronden van de oprichters van het Centrum betreft dat in eerste instantie de wijsheidstraditie van het (Tibetaans) boeddhisme.

Er zijn vijf onderdelen te onderscheiden. Elk afzonderlijk onderdeel zorgt ervoor dat de onderwijsleersituatie meer contemplatief wordt. Bij elk onderdeel zijn contemplatieve werkwijzen in te zetten.

Samen leren en ontdekken is een basisuitgangspunt.Tijdens het leren gaat het om inhouden en vaardigheden, maar ook over het hoe en waarom daarvan. De leerlingen leren over zichzelf maar ook over anderen. Op deze wijze wordt er een inspirerend, (inter)persoonlijk en effectief leerklimaat gerealiseerd. Voorwaarden om dit uitgangspunt te realiseren zijn veiligheid, voldoende steun en ruimte geven, structuur en ruimte bieden, stellen van vragen en feedback geven.

Als we leerlingen helpen hun aandacht en gewaar zijn te ontwikkelen, zijn ze minder snel afgeleid, weten ze beter hun aandacht te richten, zijn ze minder gestrest, begrijpen ze hoe ze afgeleid raken en wat ze daartegen kunnen doen.  Als het met de aandacht en het gewaar zijn van de individuele leerlingen beter gesteld is, zal dit het functioneren van de groep als groep verbeteren. Aandacht en gewaarzijn worden onder andere ontwikkeld door meditatie, gerichte aandachttraining en mindfulnesstraining.

Een rijke leeromgevingwordt gecreëerd door te zorgen voor veel uitdaging, veel bronnen, veel interactie, verscheidenheid aan inhouden en hoge eisen. Tevens is er variatie in het niveau, in werkvormen, vaardigheden en in complexe en uitdagende leerinhouden. Er is variatie in werkvormen zoals alleen en samen leren, stil zijn en spreken, bewegen en stilzitten, werken en reflecteren en vieren. Door zo’n omgeving leren leerlingen naast de theorie en vaardigheden ook over zichzelf en anderen!

Er is aandacht voor... 
effectief leren (beheersing),
activerend leren (beklijving),
leren gericht op wendbaarheid (toepassing) en
leren over jezelf en anderen (contemplatief).

Leerkrachten kunnen zo’n krachtige leeromgeving verzorgen door gebruik te maken van contemplatieve werkwijzen.

In contemplatief onderwijs is er beoordeling op verschillende manieren, met variatie in vorm, omdat eenzijdige beoordeling de leerling vanuit één perspectief beschouwt. Leerlingen worden beoordeeld op kennis (inhoud) als vaardigheden, waarbij gelet wordt op beheersing, op beklijving, op wendbaar gebruik en in hun persoonlijke ontwikkeling.  Voorbeelden van beoordeling zijn kennistoetsen, producten, presentaties, portfolio, gesprekken.

In het contemplatieve gedachtegoed spreekt men ook wel over vijf wijsheden, vijf energieën, vijf stijlen, vijf kleuren of vijf krachten. Ieder mens kan over elk van de vijf beschikken en een veelzijdig ontwikkeld persoon gebruikt ze ook alle vijf. De meeste mensen gebruiken slechts twee of drie van hun krachten. Ontwikkeling van de andere krachten is voor iedereen mogelijk.

Elke kracht heeft zowel lichte als donkere kanten. Deze worden ook wel open en gesloten manifestaties genoemd. In de open manifestatie is er contact met de wereld en ervaart men de intensiteit ervan. In de gesloten manifestatie sluiten mensen zich voor de wereld af en zien anderen de donkere kanten van een kracht.

Typische aspecten die bij een bepaalde kracht horen:

Wit: tijdloos, hier en nu, vredig, alles en niets, rust, harmonieus, ruimte.

Blauw: analytisch, principes, weten, leergierig, intellectueel, helder zien.

Geel: waardering, gastvrij, vrijgevig, vindingrijk, sterke zintuigen, 'rijk'dom.

Rood: mededogen, empathie, warmte, liefde, sfeer, levenslust, in contact zijn.

Groen: actie, richting, samenhang, praktisch, pragmatisch, nuttig, handelen.

Het doel van het werken met de vijf krachten is dat mensen zich zo open mogelijk manifesteren. In de open manifestatie zien we namelijk beter. We zien de wereld beter, we zien de mensen beter en we zien onszelf beter!

Op bovenstaande wijze zijn we in staat om vriendelijkheid en mededogen te ontwikkelen naar zowel onszelf als anderen.  Voorbeelden van contemplatieve werkwijzen zijn te vinden op de website van het Centrum Contemplatieve Werkwijzen (opgericht in 2007). www.contemplatief.nl

Jack Provily

Zo Mooi Anders