'Leider Zijn' en het lopen van olifantenpaadjes. Ofwel: blijven geloven in wat je wilt bereiken

2 april 2018

In 2014 schoof Angeline Smits bij de Conferentie Leider Zijn in Driebergen aan in de kring van mensen rond het thema Authenticiteit. Na een inleiding van Annette van Valkengoed – haar collega-schoolleider uit Amsterdam – komt het gesprek op gang. Haar conclusie: ‘Het vormgeven van onderwijs vraagt om het maken van authentieke en autonome keuzes. Of je nu leiding geeft aan een groep kinderen of aan een team van leerkrachten.’

Annette van Valkengoed is directeur van Laterna Magica in Amsterdam. Samen met een bevlogen team geeft zij iedere dag het onderwijs op dit Integrale Kind Centrum vorm. Aan de hand van beelden en sleutelervaringen vertelt ze aan een groep van 15-20 mensen haar verhaal over authenticiteit, een van de zeven kernwaarden die op de conferentie Leider Zijn centraal staan. Ik doe er kort verslag van en probeer er mijn eigen betekenis uit te halen.

Het olifantenpaadje
Olifanten hebben de typische eigenschap om altijd de kortste weg te kiezen en zich helemaal niet druk te maken over het afwijken van het gebaande pad. Ook mensen maken olifantenpaadjes. Wanneer we onze bestemming in zicht krijgen, gaan we recht op ons doel af.

Laterna Magica is opgericht in 2007. Het rapport van de commissie Dijsselbloem was net uitgekomen. Een school oprichten vanuit de basis van het natuurlijk leren, in een tijd waarin alle onderwijsvernieuwingen uit de jaren ’90 als omstreden en bovenal als mislukt beschouwd werden, was nou niet direct de meest voor de hand liggende keuze. ‘Het kan niet, het werkt niet’, zo was de tendens.

En dan komt het erop aan dat je blijft geloven in wat je wilt bereiken, dat je durft af te wijken van de op dat moment heersende publieke opinie en dat je de eerste stappen zet op je eigen pad. Bij het zetten van die eerste stap praat je nog twee uur om de eerste leerling binnen te halen. Na zeven jaar is het olifantenpad gevormd en staan er iedere ochtend weer 650 kinderen in de startblokken om aan de slag te gaan op Laterna Magica.

Een brug bouwen terwijl je erop loopt
‘We wilden het radicaal anders. Niet uitgaan van het gemiddelde maar kijken naar het individuele kind in relatie tot de gemeenschap. Niet uitgaan van klassen en geen onderscheid maken tussen inspannen en ontspannen, tussen spelen en leren,’ aldus Annette. De overtuiging dat het anders kan, de missie en de visie vormden de basis voor het opbouwen van de leergemeenschap Laterna Magica. Zonder eerst een fundament van beleidsstukken te schrijven, zonder protocollen te maken waarin alle hobbels op de weg worden beschreven, begin je. Door de nodige informatie te verzamelen en vanuit een gedeelde passie aan de slag te gaan, bouw je de brug terwijl je erop loopt. Denken en doen gaan hand in hand.

‘Jij kunt alles worden wat je wilt,’ aldus meester Siebe, een heel bijzondere meester op een basisschool in het midden van het land, lang geleden. Meester Siebe maakte zijn eigen keuzes. Geen methodes, maar wel heel veel Paul Biegel. Men sprak er schande van! Maar meester Siebe rijkte hoger en bracht je verder. ‘Jij kunt alles worden wat je wilt,’ zei meester Siebe in een gesprek aan het einde van de basisschool. Hij keek daarbij niet alleen Annette, maar ook haar moeder aan.

‘Als ik nu naar kinderen kijk, besef ik dat ik het verschil kan maken,’ stelt de laatste. ‘Ieder kind heeft een meester Siebe nodig. Je geeft kinderen een kans, of je geeft ze geen kans. Die keuze heb je, iedere dag weer. Wat kan ik betekenen nu, voor dit kind, op dit moment? Dat is nog steeds mijn drijfveer.’

Iedereen valt op, niemand valt uit
Kinderen moeten leren om te gaan met verschillen. Op Laterna Magica worden de verschillen tussen kinderen als uitgangspunt gebruikt. Kinderen worden in principe niet verwezen naar het speciaal onderwijs.

Niek komt in beeld als Annette praat over de kernwaarde van ‘inclusief onderwijs.’ Niek en Daan waren broers. Daan ging al naar school en het was de grote wens van Niek en van zijn moeder om naar dezelfde school als zijn broer Daan te gaan. Niek was een ‘rec 3 leerling’ , een leerling met een verstandelijke en een lichamelijke beperking. Hij werd omgeven door een team van specialisten. ‘We hebben met elkaar gezocht naar oplossingen voor op het eerste gezicht onoverkomelijke problemen. En dan blijkt er veel meer te kunnen dan je denkt. Het was een avontuur waarbij we bijvoorbeeld ontdekten dat het goed werkte om de traptreden geel en rood te schilderen. Niek zag het verschil tussen die kleuren en kon daardoor zelfstandig de trap op.’

Niek heeft zich volop kunnen ontwikkelen, als een vis in het water, tussen alle andere leerlingen.

‘Bij ieder kind dat aangemeld wordt en speciale zorg nodig heeft lopen we op Laterna Magica een aantal denkvragen af,’ zegt Annette.

• Wie is dit kind?
• Wat heeft dit kind nodig?
• Wat hebben de kinderen eromheen nodig?
• Wat heeft de leerkracht nodig?
• Wat weerhoudt of motiveert ons om dit kind aan te nemen?
• Wie kunnen er een bijdrage leveren?
• Wat moeten we in de organisatie wijzigen?
• Hoe gaan we het financieren?

Authentiek leiderschap
Om op je eigen, authentieke wijze leiding te geven moet je werken in een omgeving die goed voor je is, waarin je zowel kwetsbaar als krachtig kunt zijn. Wrijving is goed, maar het moet geen krassen opleveren. Soms kan het daarom tijd worden om verder te gaan. Je maakt daarbij je eigen keuzes en die kunnen anders zijn dan anderen van je verwachten.

Authentikos in het Grieks, komt van authentes: ‘die zelf doet’.
Autos, is ‘zelf’ en hentes is ‘volbrenger’.

Hoe volbreng je dat wat je zelf belangrijk vindt? Welke keuzes maak je daarbij? De keuzes die je maakt moeten altijd passen bij je eigen kernwaarden.

Bij de keuzes die Annette maakt staat het belang van het kind centraal. Het geven van een presentatie op een dag als deze, leidt haar eigenlijk af. ‘Ik ben op deze dag niet op de plek waar ik het verschil voor de kinderen kan maken. Altijd weer is de drijfveer: ‘Wat kan ik betekenen voor dit kind?’

We raken in gesprek over het omgaan met een situatie waarin het beleid vanuit de overheid wordt opgelegd. Natuurlijk heb je als schoolleider rekening te houden met wetten, regels en beleid van de overheid. Maar als je iets wil verwezenlijken dat bij jouw kernwaarden past, heb je moed nodig.
Moed moet.

Leg uit wat je beweegredenen zijn, ga in gesprek. Vaak is er meer ruimte dan je denkt. Het vormgeven van onderwijs vraagt om het maken van authentieke en autonome keuzes. Of je nu leiding geeft aan een groep kinderen of aan een team van leerkrachten.

Angeline Smits was in 2014 schoolleider op De Gouden Kraai in Huizen en bezocht de conferentie Leider Zijn in Driebergen op woensdag 24 september.

 

De foto's zijn van Bob Barten, zie www.bobfoto.nl