Kwetsbaarheid versus 'the show must go on'

23 augustus 2017

'Meneer, bent u moe?' Verbaasd en enigszins betrapt keek Pascal Cuijpers - docent beeldende vorming - hem aan. Het bleek een serieuze vraag te zijn van een leerling die doorgaans graag de discussie aangaat en zijn mening niet onder stoelen of schoolbanken steekt. Iemand die uitdaagt en prikkelt maar tevens ook een harde werker is en vriendelijk gedag zegt in de wandelgangen. Zijn vraag was oprecht. Wie was Cuijpers om daar aan te twijfelen? 'Ja, ik ben inderdaad moe, Jasper…'

Het was een dinsdagmorgen, het tweede lesuur, en ik had zojuist de totempaaltekeningen uitgedeeld aan de leerlingen van mijn gymnasium 2-klas. Zondagavond was om 19.22 uur mijn oma overleden. De vrouw waarmee ik vroeger samen hutten bouwde en verstoppertje speelde. Met wie ik samen MTV ontdekte in de jaren tachtig en waar ik samen mee op het behang tekende. De vrouw die als credo had ‘dat bij oma alles mag’ en me in bijna veertig jaar tijd slechts een half moment teleurstelde door me, met pijn in haar hart, van mijn wankele Sinterklaasgeloof af te helpen. Na een zware buikoperatie, die wonderbaarlijk goed was verlopen, ging ze die zondag snel achteruit. We waren de hele dag bij haar. En ondanks de surrealistische wetenschap dat de dood op haar wachtte, straalde ze een en al rust uit. Ze was niet bang om dit leven in te wisselen voor het magische ongewisse.

Nadat Jasper zijn vraag stelde had het geen zin om te ontkennen. En waarom zou ik tegen beter weten in acteren dat ik niet moe was en mijn emotie van dat moment teniet doen? De impact die het overlijden van een dierbaar iemand op ons heeft is immers universeel en menselijk. Herkenbaar voor velen en niets om je voor te schamen. Het maakte me kwetsbaar en tevens zorgde zijn reactie voor een moment van erkenning.

Ik legde hem uit wat er gebeurd was. Hij knikte veelzeggend en begrijpend. Door zijn reactie gaf deze leerling me zijn loyaliteit en sympathie om een mens te mogen zijn. Ik mocht moe zijn. Ik mocht mijn verdriet hebben. Wellicht herkende hij bij binnenkomst van het lokaal de non-verbale signalen die ik onbewust overbracht en die hem wezen op verdriet dat hij ook ooit had?

The show must go on. De leerlingen gaan zelfstandig en enthousiast aan de slag met het ontwerp van hun totempaal. Nadat ik het digitale klassenboek heb ingevuld, observeer ik vanachter mijn bureau het creatieve proces van de jonge individuen voor mij in het lokaal. Ik realiseer me opeens dat lesgeven ook soms het spelen van een rol is, waarbij alles moet wijken voor dat ene moment in de week waarop de leerlingen een vakkunstje van je verwachten. Waar er naar je wordt gekeken en waarbij elke slip of the tongue wordt uitvergroot en bekritiseerd. Met geregeld de nodige hilariteit eromheen. Waar van je wordt verwacht dat je er staat. Dat je je dingetje doet. Goed bent voorbereid. En alles kunt en weet, op, in en over jouw vakgebied.

Maar is dat ook wel zo? Voelen leraren zichzelf niet geregeld een beetje té belangrijk doordat ze hun vak en verantwoordelijkheid zo serieus nemen? Laten ze zich niet geregeld meeslepen in de waan(zin) van de dag en de dwingende criteria en normen op weg naar de eindexamens? Misschien wel.

Kwetsbaarheid kunnen en durven tonen is echter een groot gemeengoed in de band die je opbouwt met je leerlingen. Investeer daar in. Je mag als leraar moe zijn en uitleggen waarom dat zo is. Het geeft een signaal aan de leerlingen dat je ze vertrouwt. Des te groter is de wederzijdse opbrengst in de omgang met elkaar tijdens de rest van het schooljaar en de jaren die nog volgen. Daarnaast geeft het ook rust en voldoening en biedt het veiligheid en kansen tot relativering.

Ondertussen denk ik na over een volgende les. De muren zijn nog erg wit in het nieuwe tekenlokaal. Zou het niet een uitdaging zijn om de geschetste totempalen onder begeleiding van luide muziek op de muren te schilderen? Oma zou het in elk geval prachtig hebben gevonden.

Pascal Cuijpers is docent beeldende vorming op het Connect College in Echt. Hij publiceert o.a. in dagbladen, tijdschriften en onderwijsmagazines.