Kwaliteit van onderwijs: 'Het komt allemaal neer op universele waarden. Dat klinkt misschien groots en zweverig, maar het ligt dichter bij huis dan we denken'

29 mei 2015

Onderwijs in een wereld in transitie. Tex Gunning en Roel Esseboom houden een herkenbaar pleidooi voor ontwikkeling van leiderschap bij kinderen, gebaseerd op waarden en gericht op duurzaamheid. Een verfrissende andere invalshoek op onderwijs, met de benen stevig op de grond. En volgens de lijnen van de NIVOZ-lezing die Gunning in 2011 hield onder de titel Value Based Education. Deze bijdrage is geschreven in de aanloop naar het congres Kwaliteit van Onderwijs, op 25 juni in Nieuwegein. Op zeven spraakmakende thema’s vindt een online debat plaats. 'Waarom onderwijzen geen vraagstuk is van het onderwijs alleen.

Als we met elkaar de dialoog aangaan over de kwaliteit van het onderwijs is het van belang dat we beginnen bij de vraag waarom we onderwijzen. Die vraag gaat ons allemaal aan want het antwoord bepaalt uiteindelijk met welke bagage onze kinderen straks de arbeidsmarkt betreden en hoe ze het leven in al zijn facetten tegemoet treden. Natuurlijk moet de onderwijssector in die discussie haar vak- en pedagogische kennis en ervaring inbrengen, maar het is geen vraagstuk voor het onderwijs alleen!

De kwaliteit van ons onderwijs is ook in het bedrijfsleven regelmatig onderwerp van gesprek. Ondernemers zijn daarbij veelal geneigd het accent te leggen op beroepsvaardigheden. Als ouder zijn ze voor hun kinderen juist eerder op zoek naar onderwijs dat opleidt voor het leven. Het is de hoogste tijd dat we inzien dat de contradictie tussen het opleiden voor een succesvolle carrière en het opleiden voor een gelukkig en betekenisvol leven niet langer van deze tijd is. Hoewel de twee per definitie al onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn omdat werk een belangrijk onderdeel van het leven is, worden ze in toenemende mate gedreven door dezelfde succesfactoren. Universele waarden zoals empathie, zingeving, co-existentie, verantwoordelijkheid nemen en een goed ontwikkelde sociale- en emotionele intelligentie vormen de basis voor een zinvol en gelukkig privéleven en bepalen bovendien steeds meer de toegevoegde waarde van werkzoekenden op de arbeidsmarkt.

Als we opererend vanuit universele waarden betekenis kunnen geven aan het werk dat we doen, geven we daarmee impliciet betekenis aan ons leven. Maar als we succesvol zijn in ons werk en privé niet functioneren, omdat we uit verbinding zijn met ons ware zelf en met onze naasten, kunnen we als mens nooit de volgende stap in onze ontwikkeling zetten. Het zetten van die volgende stap is in onze optiek een noodzakelijke voorwaarde om inhoud en vorm te kunnen geven aan de duurzame samenleving van de 21ste eeuw.

Willen we de aarde op duurzame wijze door kunnen geven aan onze kinderen en kleinkinderen, dan moeten we ons bewust worden van de interdependentie die het leven op deze planeet kenmerkt. En daar naar gaan handelen. Dat is een cultuuromslag die begint bij ons en die tot volle wasdom zal moeten komen met onze kinderen. Natuurlijk is dat wensdenken, maar er zijn meer dan voldoende signalen in de wereld om ons heen die de urgentie en noodzaak van een dergelijke transitie benadrukken.

Onze huidige wereldeconomie is nu al groter dan wat deze planeet kan dragen. We worden geconfronteerd met een combinatie van crises van een omvang en complexiteit die wij als mensheid nog niet eerder kenden, laat staan hebben opgelost. Hoe gaan we dat aanpakken? Wat voor mensen hebben we daar voor nodig? En wat vraagt dat van het onderwijs dat de wereldleiders van de toekomst op dit moment ontvangen? Om de veranderingen in te kunnen zetten die onze planeet nodig heeft, hebben we leiders nodig die bereid zijn hun veilige haven te verlaten om op een stormachtige dag uit te varen naar een nog onbekende bestemming. In tijden van chaos beoordelen we onze leiders niet op hun rekenvaardigheid of Cito-score; dan hebben we behoefte aan sterke, empathische en integere leiders die inspireren, en rust en vertrouwen brengen. Leiders die voorop gaan.

Het leiderschap waar de samenleving van de 21ste eeuw om vraagt, is geworteld in universele waarden en vaardigheden. Dat geldt ook voor de economie waarin onze kinderen straks hun inkomen moeten verdienen. Natuurlijk blijft vakkennis ook in de toekomst van belang, maar in een wereld die mede als gevolg van de technologische ontwikkeling in hoog tempo verandert, is parate kennis de minst constante factor en is een baan of een beroep voor het leven in toenemende mate een uitzondering. Hoe die economie van 2050 er ook uit moge zien, duidelijk is wel dat het steeds meer aankomt op flexibel ondernemerschap waarbij vooral de rechtsbreinige kwaliteiten de basis vormen voor onderscheidend vermogen en toegevoegde waarde. Kwaliteiten die pas betekenis krijgen als ze eveneens wortelen in diezelfde universele waarden.

Of we onze kinderen nu willen opleiden voor een baan, de basis willen verschaffen voor een gelukkig leven, of dat we ze willen voorbereiden op de allesomvattende transitie waar deze planeet voor staat; het komt allemaal neer op universele waarden. Dat klinkt misschien groots en zweverig, maar het ligt dichter bij huis dan we denken. Die kennis zit namelijk in ons DNA. Als menselijke soort hebben we de afgelopen 200.000 jaar alleen maar kunnen overleven door heel bewust in co-existentie te leven met de natuur en met onze buren. Het is dus vooral een kwestie van de blik naar binnen richten en kijken welke waarden er werkelijk toe doen. En daar vervolgens ook naar leven en handelen. We hoeven niets te vergaren of toe te voegen, het moet alleen de ruimte krijgen voor ontplooiing. En daar speelt het onderwijs vanzelfsprekend een cruciale rol in.

Hoe? Dat laat ik graag aan vakmensen over!

Tex Gunning is CEO van TNT Express. Daarnaast spreekt en schrijft Tex Gunning regelmatig over zijn visie op leiderschap, onder andere in de onderwijs- en opvoedingspraktijk. Zoals in 2011 in Driebergen. En lees deze PDF

Roel Esseboom is o.a. lid van adviescommissie Rotterdamse Raad voor Kunst en cultuur en oprichter van ondernemersfonds in Dordrecht.

“Negen jaar middelbare school. Een slechte leerling. En toch succesvol in het leven en het werk. Een kind wat niet begrepen werd en een leerling die totaal anders leerde dan het systeem voorschreef. Gered door een wiskunde leraar die zag dat er een goed analytisch brein zat en ouders van een vriendje die niet opgaven.”

---

Congres Kwaliteit van Onderwijs (25 juni Nieuwegein)