Kinderen doen het zelf: invulling geven aan het begrip burgerschapsvorming

23 september 2016

'Eigenlijk geven de kinderen zelf invulling aan burgerschapsvorming.' Dat is althans de ervaring van Fabien van der Ham als ze met kinderen gaat filosoferen. Een actualiteit kan de aanleiding vormen, waarbij een onderwerp geschikt is als er veel voor en veel tegen te zeggen is. De 'filosofiejuf' geeft tips en ideeën voor een dialoog met de klas. 'Al pratende leer je van elkaar hoe dingen in elkaar steken of kunnen steken. Iedereen weet wel iets en van je peergroup leer je het meest.'

Scholen zijn verplicht aan burgerschapsvorming te doen. Deze opdracht is echter zo vrij dat het voor veel scholen een struikelblok is hoe dit te doen. Het begint natuurlijk al met de vraag, wat is het eigenlijk? Heel simpel zijn het alle vaardigheden die je nodig hebt om een goed burger te zijn. Dat roept ideeën op rondom respect, dialoog, samenwerking, empathie, identiteit, de groep, iets voor een ander over hebben, waarden, normen, samenleven, diversiteit, tolerantie.

Er is een werkvorm waarbij al die vaardigheden en begrippen op een natuurlijke manier voorbij komen: filosoferen. Door te praten gaan kinderen hun eigen mening vormen. Door vrij te mogen nadenken ontdekken ze wat goed of slecht is. Bovendien leer je al pratende van elkaar hoe dingen in elkaar steken of kunnen steken.Iedereen weet wel iets. Van je peergroup leer je het meest.

Ze doen het zelf
Eigenlijk geven de kinderen zo zelf invulling aan burgerschapsvorming. Dit kun je heel makkelijk regelmatig doen naar aanleiding van actualiteiten. Kies bijvoorbeeld een keer per week een geschikt artikel uit de krant. Denk aan artikelen over discriminatie, dierenleed, tolerantie, respectloos gedrag, vrijheidbeperking, elke dag staat er wel iets in de krant waarover je kunt filosoferen. Een onderwerp is geschikt als er veel voor en veel tegen te zeggen is en als er goed/slecht vragen bij spelen. Zorg er vervolgens voor dat het gesprek geen debat wordt, maar een dialoog. Kijk maar eens naar enkele fragmenten uit een gesprek over regels en straffen in een bovenbouwgroep van CBS de Borg uit Haren.

Als je gewoon bambambam iemand doodschiet dan zou ik het wel logisch vinden dat je dan de doodstraf krijgt.
- Maar als je iemand de doodstraf geeft dan heeft de dader er maar heel eventjes last van. Als hij dood is, voelt hij niets meer.
- Als hij een celstraf heeft dan kan hij nadenken van ja, ik heb iets verkeerd gedaan. Als je iemand de doodstraf geeft dan geef je hem ook geen tweede kans.

Precies, iedereen maakt fouten.
- Maar dat geldt dan ook voor een moordenaar.
- Nou, dat gaat toch vaak wel expres. Kijk, als je een auto-ongeluk hebt en iemand in je auto gaat dood, dat doe je niet expres. Maar als ik nu mijn mitrailleur pak en jou neerknal en dan zeg o sorry dat ging per ongeluk, dat slaat natuurlijk nergens op.

Daarom moet je straffen met wat iemand gedaan heeft.
- Ja maar als iemand een bank heeft overvallen kun je niet zeggen je moet net zo veel geld als je gestolen hebt van je zelf aan ons geven want hij heeft dat toch niet.
- Of als hij dertig mensen vermoordt heeft en hij is in zijn eentje.
- Ik vind het ook niet goed want dan ben je eigenlijk zelf net zo erg als degene die je die straf geeft.
- Ja, maar jij doet dat niet zomaar terwijl hij dat wel deed.
- Maar je doet wel hetzelfde en dan gaat het ook steeds door.

Maar sommige regels zijn stom. In de klas heb je ook van die stomme regels. 
- Dat kun je toch tegen de juf zeggen?
- En als de juf dan zegt nou gewoon omdat ik het zeg.
- Ik denk ook dat de meeste mensen wel open staan voor kritiek.
- Bij ons in de klas zit het ook anders want wij mogen zelf met juf de regels maken. Dus aan het begin van het jaar gaat ze achter de computer zitten en met ons afspraken maken. Dan maken we de regels gewoon zelf en als er dan een slechte regel tussen zit kun je zeggen dat je die niet zo goed vindt. Dan gaan we verder overleggen en uiteindelijk komt er wel een goede regel uit.
- Ja. Ik vind het dus heel goed dat je die regels samen maakt want je hebt die regels samen gemaakt en toen heb je ook gezegd ik ben het er mee eens.
- Eigenlijk gebeurt dat ook een beetje zo in heel Nederland. Want je hebt zelf gekozen voor een partij in de regering.

Lees verder.

Fabien van der Ham is schrijfster van kinderboeken en filosofiejuf. Haar ervaringen deel ze op haar website.