Kennisdrager of gezagsdrager: Wie denkt ze wel dat ze is?

23 juni 2016

Wie denk jij wel dat je bent?! Over het gezag van leraren, luidde de titel die Joop Berding en Wouter Pols de laatste onderwijsavond van dit schooljaar in Driebergen hadden meegegeven. Pedagoog Jasja van den Brink luisterde en ging bij thuiskomst op nader onderzoek uit. Langs citaten van oude wijsgeren, via praktijkervaringen van Chinese leraren in Engeland. Haar blog over kennisdragers en gezagdragers, in relatie tot verantwoordelijkheid nemen voor de wereld. 'Wie denkt ze wel dat ze is?!' 

De definitie welke leidend was voor Joop Berding en Wouter Pols bij de lezing in Driebergen, stond al op de eerste dia.

‘De kwalificatie van de leraar bestaat erin dat hij de wereld kent en anderen daarover kan onderrichten, maar zijn gezag berust op het feit dat hij verantwoordelijkheid voor die wereld opneemt. Het is alsof hij tegenover het kind alle volwassen bewoners van de wereld vertegenwoordigt; hij legt de dingen uit en zegt tot het kind; Dit is onze wereld.’ - Hannah Arendt, De crisis in onze opvoeding’

Vervolgens lieten ze een mooie scène zien uit de documentaire: ‘Are our kids tough enough’ uit 2015. Hierin is een gedeelte te zien van een experiment dat uitgevoerd werd op de Bohunt School in Hampshire.

De aanleiding voor het basisidee van het experiment was eenvoudig: de Aziatische landen voeren de Pisa-ranglijsten aan, Engeland staat ongeveer op de 23^e plaats (Nederland ongeveer op de 10^e). Wat als we de Chinese leerkrachten nou eens naar Engeland halen en het Chinese systeem hier vier weken in een proefopstelling draaien? Met een vergelijkende toets Chinees versus Engels onderwijs aan het einde. Dat betekent 12 uur school, beginnend met ochtendgymnastiek, in klassen met 50 kinderen. Na deze lange schooldag is het de bedoeling dat er nog vijf uur huiswerk gemaakt wordt. Van de kinderen wordt discipline en absolute gehoorzaamheid aan de leerkrachten verwacht. Het leidende motto - in grote letters in het Chinees en Engels op de muur aangebracht - is ‘Knowledge makes humble, ignorance makes proud - Confucius.

Toen ik thuiskwam heb ik deze quote eens gegoogled, aangezien ik hem niet kende en hij op mij wat eendimensionaal overkwam, zeker voor een beroemde wijsgeer. Je zou er immers uit af kunnen leiden dat ‘als je ergens trots op bent, je automatisch onwetend bent.’ Terwijl ik van mening ben dat er niks mis mee is om trots op jezelf te zijn als je iets moois bereikt hebt. Met de zoekwoorden knowledge en Confucius kwam ik uit op de volgende quote:

‘Real knowledge is to know the extent of one’s ignorance.’ – Confucius.

Dat lijkt me meer in de buurt van een uitspraak van een wijsgeer komen. Als je weet wat je wel weet, en daarnaast heel goed wat je allemaal niet weet, kom je wellicht in de buurt van echte kennis.

Het in de documentaire gebruikte citaat vond ik hiermee niet. Ook de zoekwoorden Confucius, knowledge en humble ofwel Confucius, knowledge en proud leverden mij niets op. Nadeel bij deze kleine queeste in waarheidsvinding is dat ik mij beperkt heb tot de Engelse taal, de Chinese talen ben ik niet machtig.

Maar goed, terug naar de documentaire. De Engelse kinderen vinden het eerst wel grappig dat de Chinese leraren lesgeven volgens de mores die ze op hun Chinese school gewend zijn les. De rolverdeling is helder: de leerkracht vertelt en legt uit. De bedoeling is dat de kinderen hun mond houden, opletten, notities maken en deze thuis grondig verder bestuderen. Maar al snel hebben de leerlingen door dat het de leerkrachten ernst is en dat het competitieve element zelfs tot in de gymles doorgevoerd wordt. Want ook het fysieke lichaam moet tot optimale prestaties gevormd worden. De kinderen, die gewend zijn de gymles als gezellige uitlaatklep te gebruiken, bevalt het maar matig. ‘Stephen Hawking wouldn’t do very well…’ constateren twee dames met onderkoeld Brits venijn.

In de klas is het vooral Sophie die het voortouw neemt bij het protest tegen deze vorm van onderwijs. ‘Ze zetten je gewoon voor gek,’ zegt ze. ‘Maar ik vind het wel grappig, hier werkt dat niet, ik vind het hilarisch.’ Als de Chinese juf echter, in een poging de orde te herstellen, de klas verwijt dat ze de leerkracht ophouden en dat het logisch is dat zij dus minder leren dan de kinderen in China, is de maat voor Sophie vol. Hardop reageert ze: ‘You cant say that. That’s a massive insult love. That’s so rude. She just said we're dumber than Chinese people. It doesn’t matter if it’s true. You don't say that to kids. Ok, I'm not doing this. Who the hell she thinks she is, saying that I’m dumb. That’s not cool (3x)

Sophie wordt, met veel gedoe en discussie, uit de klas verwijderd. De Chinese leerkrachten merken maar al te goed dat hun manier van lesgeven in Engeland niet aanslaat. Ze hebben hier ook niet direct een passend antwoord op. De Chinese juf mompelt iets over klassenmanagement, daar weet ze weinig van: in China is dat niet nodig.

Kennis ergens van hebben maakt je in Engeland niet automatisch een machtshebber. Kennisdrager zijn maakt je daar evenmin automatisch een gezagsdrager. De Chinese leerkrachten zien dit, maar zijn niet bij machte om het tij te keren. Misschien kunnen ze het niet, misschien willen ze zich niet aanpassen, misschien hebben zij zich voor deze documentaire aan spelregels te houden die ik niet ken.

Ik was heel benieuwd hoe het verder ging met dit experiment.
De spanningen lopen duidelijk op. Het hoofd van de school heeft er, na enkele lessen bezocht te hebben, weinig fiducie in. Van de hierop volgende aflevering is wel een vooruitblik te zien (boze leerkrachten, kinderen die gewoon niet meer op komen dagen en buiten aan het keten zijn), maar helaas heb ik die in zijn geheel niet terug kunnen vinden. Wat wel bekend is, is dat de Chinese klas na een maand de toets 10% beter maakte dan de Engelse klas. Omdat hier verder geen details bij vermeld staan, roept dit bij mij vraagtekens op. Zijn bijvoorbeeld alle kinderen getoetst, ook degenen die niet meer op kwamen dagen, of zijn alleen de kinderen getoetst die overbleven? Dat blijft echter een kwestie van speculatie.
En dan kan ik het toch niet laten om hierbij terug te grijpen op de quote van Confucius die de Chinese leerkrachten zelf in grote letters op de muur geplakt hebben: ‘Knowledge makes humble, ignorance makes proud.

Het lijkt wel of de vertaling van deze leerkrachten geworden is: I have knowledge, so I can be proud. You are ignorant, so you must be humble. Een Freudiaanse verhaspeling. De echte uitdaging is volgens mij om naar jezelf te kijken in het licht van de uitspraak:

‘Real knowledge is to know the extent of one’s ignorance.’

Zoals in het mooie voorbeeld dat iemand gaf tijdens de leergang Pedagogische Tact:

Ik ging les geven op Bonaire, en wist niet wat me overkwam. Plotseling had ik ordeproblemen en vloog er in de klas van alles door de lucht. Dat was me in Nederland nog nooit overkomen. Toen ik na enige tijd met de kinderen hierover in gesprek ging, zeiden ze tegen me: ‘Al die Hollanders die komen en gaan maar, maar wij blijven hier. Laat eerst maar eens zien dat je blijft. Dat je dit wilt.’ Vanaf dat moment begreep ik hen beter en verliepen de lessen ook steeds beter.

Eerst begrijpen, dan begrepen worden, zo stelde Covey al.

Daarmee kunnen we ook het waarheidsgehalte van het citaat van Hannah Arendt op de eerste dia wegen: “De kwalificatie van de leraar bestaat erin dat hij de wereld kent en anderen daarover kan onderrichten, maar zijn gezag berust op het feit dat hij verantwoordelijkheid voor die wereld opneemt. Het is alsof hij tegenover het kind alle volwassen bewoners van de wereld vertegenwoordigt; hij legt de dingen uit en zegt tot het kind; Dit is onze wereld.’

Jasja van den Brink is pedagoog, onderwijstrainer en –coach en moeder van drie kinderen in de basisschoolleeftijd. Meer op de website van Raafels.