Kanttekeningen bij onderwijs, transcendente meditatie en bewustzijn: 'Er zijn meer wegen die leiden naar Rome'

28 mei 2013

Geweldig dat er aandacht is voor het bewustzijn en in zekere mate bewustzijnsontwikkeling in het onderwijs, stelt Gijs Verbeek. Of, zoals Ashley Deans het donderdag 16 mei – tijdens zijn lezing in Utrecht die ik  bijwoonde – stelde: niet alleen aandacht voor dat wat geleerd dient te worden (content), maar ook het proces van ‘leren’ en diegene die leert – de lerende. Maar Verbeek plaatst kanttekeningen bij  de door Deans gepropageerde Transcendente Meditatie (TM). 'Wat ik namelijk niet begrijp is het dogmatische karakter van het geheel. Het continu aanspreken van ‘desires’ en wensen: betere resultaten, meer succes, betere gezondheid.' Zijn artikel over meditatie: Wat is het wel, wat is het niet? 

Geweldig dat er aandacht is voor het bewustzijn en in zekere mate bewustzijnsontwikkeling in het onderwijs. Of, zoals Ashley Deans het donderdag 16 mei – tijdens zijn lezing in Utrecht die ik  bijwoonde – stelde: niet alleen aandacht voor dat wat geleerd dient te worden (content), maar ook het proces van ‘leren’ en diegene die leert – de lerende. In mijn optiek ook geweldig dat de link gelegd wordt tussen het bewustzijn en inzichten uit de kwantumfysica. In het eerste opzicht indrukwekkend is ook de hoeveelheid aan wetenschappelijke studies waaraan gerefereerd wordt, die rapporteren over de effecten van de 'zogenaamde' meditatietechniek TM. Echter, dit alles had ik al eens gelezen in Drs. Schulte’s “Onderwijs voor verlichting”, werk uit 1978.

Hoewel ik zelf geen TM-meditatie beoefen (maar wel yoga en ‘normale’ meditatie), en TM-beoefening voor haar beoefenaren mogelijkerwijs voordelen heeft, zijn er wel een aantal opmerkingen te plaatsen bij TM. In het begin van zijn verhaal – volgens mij over onderwijs – geeft Deans aan: ‘there is more than one way to attain a goal’, en illustreert dit met een analogie. Maar als het even later de meditatie betreft, gaat deze vlieger blijkbaar niet op. Het is uitsluitend de TM-techniek die dergelijk voordelen heeft, waarbij weer gerefereerd wordt ook onderzoek (dat wetenschappelijk geacht wordt te zijn, maar dat heb ik zelf vooralsnog niet nagekeken). Zie in dit verband echter ook: http://www.mindfulexperience.org/

Over de betreffende techniek wil Deans echter niets zeggen, want ‘dat hoor je in één van de zeven cursusbijeenkomsten wel’. Gelukkig kun je op internet voldoende vinden over de TM-techniek (zoek dat dus ook op indien je daar interesse in hebt). Diegenen die ‘andere’ meditatie technieken volgen (die overigens een fractie van de prijs kosten, of zelfs vaak gratis of op donatiebasis geleerd kunnen worden) zullen mogelijk vreemd opkijken bij de techniek en zullen dit niet direct associëren met hun eigen technieken en ervaringen van meditatie. Hierbij wil ik overigens niet de indruk wekken dat mantra’s geen 'welzijnsverhogend effect' kunnen hebben of 'niet werken'; punt is dat het niets met meditatie te maken heeft.

Meditatie gaat over het ontstijgen van het denken (no-mind). En het continu herhalen van een mantra is en blijft een (misschien subtiele) vorm van denken. Meditatie gaat over het observeren van o.a. het denken.
Wat wordt normaal aangeraden als je niet kunt slapen? ‘Ga maar schaapjes tellen’. De monotone ‘stroom’ die zo opgewekt wordt – het is eerder een automatisme dat aangesproken wordt, over tot 100 tellen hoeft je niet na te denken – zorgt ervoor dat je vanzelf in slaap valt. Het is met andere woorden slaapverwekkend, niet bewustzijnsverruimend. Het steeds herhalen van hetzelfde woord, ook al is dat een mantra, lijkt hier verdacht veel op. Je zal er ongetwijfeld van ontspannen, beter slapen etc. maar met meditatie lijkt het niets van doen te hebben.

Kortom: geweldig dat er aandacht – en blijkbaar interesse – is voor bewustzijn en bewustzijnsontwikkeling in het onderwijs; dat er naast aandacht voor de content ook aandacht is voor het proces van leren en de lerende zelf (het bewustzijn). Ook de invoering van stiltetijd op scholen kan ik alleen maar toejuichen – mits leerlingen en leraren de ruimte en vrijheid krijgen ook andere meditaties te beoefenen.

Wat ik alleen niet begrijp en wat voor mij een duidelijke contra-indicatie is, is het dogmatische karakter van het geheel – waarbij de hele presentatie van Deans tot een mantra lijkt te zijn verworden (gezien de hoge mate van overeenstemming over hetgeen hij er over zegt en wat er bijvoorbeeld op het internet over te vinden is). Het continu aanspreken van ‘desires’ en wensen (betere resultaten, meer succes, betere gezondheid; allemaal aspecten die door anderen slechts als “side-effects” geduid worden) en de batterij beroemdheden die te pas en te onpas gemeld worden, dragen daar ook aan bij. Ook het argument m.b.t. het ‘Maharishi vredeseffect’ gaat voor mij niet op, zeker niet als de V.S. als voorbeeld aangehaald wordt. Ik heb zo’n flauw vermoeden dat de mensen in Irak, Afghanistan en recentelijk Syrië dat zullen beamen.

Ik sluit me wat dit betreft aan bij o.a. Hixon dat er – gelijk Rome – meerdere “Wegen naar verlichting” (1978/2009) zijn. Als onderwijsmensen dit verder willen onderzoeken en/of willen implementeren hou ik me aanbevolen.

Literatuur:
Hixon, L. (1978/2009). Wegen naar verlichting. Kampen: Ten Have
Schulte, N. (1978). Onderwijs voor verlichting. Den Haag: MIU.
Zie ook: http://www.alternet.org/economy/transcendental-meditation-how-i-paid-2500-password-inner-peace