Kansen(on)gelijkheid, de rol van de Onderwijsinspectie en de leraar

21 april 2017

 

Op woensdagavond 10 mei vindt er weer een Onderwijsavond plaats, deze keer met plaatsvervangend Inspecteur-Generaal bij de Inspectie van het Onderwijs, Arnold Jonk. Voor sommigen is het misschien even wennen: iemand van de Onderwijsinspectie op het podium bij NIVOZ/hetkind. Want is de Inspectie niet die instantie die ervoor zorgt dat scholen al die toetsen bij kinderen afnemen? En vinden we bij NIVOZ niet ‘iets’ van al die toetsen? Maar in de inspectie vinden we een medestander. Jonk realiseert zich dat het spannend is te moeten laten zien dat wat je doet, ook ‘goed’ is. Hij wil leraren steunen in het professionele en kwetsbare gesprek met de Inspectie. In een voorgesprek met Hartger Wassink licht hij toe wat hij daarmee bedoelt.

Vanwege persoonlijke omstandigheden kon de Onderwijsavond van 8 maart met onderwijssocioloog Sietske Waslander niet plaatsvinden. Gelukkig hebben we, met hulp van Waslander zelf, een waardige vervanger gevonden die over hetzelfde thema (kansengelijkheid) zal spreken: Arnold Jonk.

Jonk is plaatsvervangend Inspecteur-Generaal bij de Inspectie van het Onderwijs en heeft zich als (hoofd)inspecteur regelmatig uitgesproken over het belang van gelijke kansen voor kinderen. Ook in zijn persoonlijke leven heeft hij consequente keuzes gemaakt, door zijn kinderen naar een ‘gemengde’ school in de buurt te laten gaan.

Voor sommigen is het misschien even wennen: iemand van de Onderwijsinspectie op het podium bij NIVOZ. Want is de Inspectie niet die instantie die ervoor zorgt dat scholen al die toetsen bij kinderen afnemen? En vinden we bij NIVOZ niet ‘iets’ van al die toetsen? Dat laatste klopt: wij vinden zeker iets van al die toetsen, namelijk dat er vaak te veel worden afgenomen, zonder een goed idee waarom dat zou moeten, en dat de resultaten lang niet altijd op de goede manier gebruikt worden.

Samenhang tussen visie en uitwerking

Maar het interessante is: daarin vinden we in de Inspectie een medestander. In het voorgesprek dat we hadden benadrukte Jonk nog eens dat de Inspectie zelf helemaal niet voorschrijft dat scholen allerlei toetsen zouden moeten afnemen. Er zijn maar heel weinig toetsen wettelijk verplicht in het onderwijs.

Waar de Inspectie vooral op let, zo begreep ik van Arnold Jonk, is op de samenhang van de visie van de school, de manier waarop daar uitwerking aan wordt gegeven. En natuurlijk tot welke resultaten (in brede zin) dit leidt bij leerlingen. Daar zie ik de verbinding met het bevorderen van gelijke kansen voor leerlingen. Want als een school het belangrijk vindt om gelijke kansen te bevorderen, dan zou het logisch zijn als je als school ook nadenkt hoe je daar aan wilt werken, en hoe je dat zichtbaar wilt maken.

Is dat wat we doen goed genoeg?

Dat sluit weer aan bij wat wij als NIVOZ als onze rol zien. Want zo’n gesprek over een visie op gelijke kansen en hoe je dat in de praktijk realiseert ligt niet voor de hand. Het vraagt een goede doordenking van de onderwijsaanpak van de school en een consequente en structurele reflectie op het handelen van alle betrokkenen. Waarbij het belangrijk is te realiseren vanuit welke kaders je werkt, en waar je de legitimatie van je handelen wilt zoeken. Daar willen bij NIVOZ leraren en schoolleiders in sterken en ondersteunen.

Je uitspreken als team van een school, van schoolleiders en leraren, waarvoor je wilt staan en waarover je verantwoording af wilt liggen, is spannend, omdat het kwetsbaar maakt. Dan ontstaat al snel een bepaalde angst, dat wat we doen misschien niet goed genoeg gevonden wordt.

Angst = toets of toets = informatiebron?

We vinden het moeilijk om feilbaar te zijn, zei Jonk in het gesprek. En misschien, bedacht ik me achteraf, vanwege die angst voor onze feilbaarheid, vallen we daarom terug op al die toetsen. Om maar zoveel mogelijk zekerheid te krijgen.

Maar dan moeten we opletten dat de toets nooit het onderwijs zelf is. Het onderwijs vindt uiteraard plaats in de interactie tussen leraar en leerling. Een toets is een informatiebron die je kunt gebruiken om de manier waarop je feedback geeft aan de leerling aan te passen als je merkt dat die leerling wat anders nodig heeft dan je tot nu toe gedaan hebt als leraar.

Wat Arnold Jonk is opgevallen in zijn contacten met scholen, is dat leraren daar enorm in verschillen, in hoe ze inzichten uit toetsen en andere bronnen gebruiken om hun manier van lesgeven te verbeteren.

Heilige huisjes omverschoppen

En juist als we gelijke kansen willen bevorderen is het van belang om een goed, professioneel gesprek over de kwaliteit van ons onderwijs te voeren. Dan moeten we ook durven spreken over dat waar we vinden dat het nog niet goed gaat. Dan moeten we heilige huisjes aan de orde kunnen stellen. Het hoeft allemaal niet gelijk perfect te zijn, als we maar aanspreekbaar zijn op hoe we aan verbetering willen werken.

Wat interessant is, merkt Arnold Jonk, is dat er in de dagelijkse onderwijspraktijk geen taboes op stelselwijzigingen zit. Scholen en docenten vinden iets van vroege selectie, segregatie, et cetera. Je ziet ook de wens tot experimenten met bijvoorbeeld tienercolleges. Als je kranten volgt, krijg je soms de indruk dat die taboes op andere plekken nog volop leven. Er is veel in beweging en we kunnen samen werken aan meer gelijke kansen voor alle kinderen. 

Wat daarvoor nodig is, is een gezamenlijke visie van leraren en schoolleiders, een open gesprek en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen. Dat is een verhaal, wat we bij NIVOZ alleen maar kunnen onderschrijven.

Hartger Wassink werkt als medewerker van het NIVOZ Forum aan de verbetering van de dialoog tussen onderzoek en praktijk in het onderwijs.