Jezelf ontmoeten in de ander: ‘Kleine, maar bepalende momenten die van invloed zijn op het leren en welzijn van het kind’

10 april 2017

‘Een boek lezen over het beklimmen van de Mount Everest is niet hetzelfde als het daadwerkelijk beklimmen van de Mount Everest’. VO-docent Christiaan van Os schreef in een vorig blog over zijn besluit om uit de wereld van het meten en (be)oordelen te stappen. Nu komt het spannendste: het echt doen. Van Os legt zijn denken en handelen bloot. ‘Essentieel is hoe we omgaan met ons oordeel. Je ontmoet jezelf in de ander. Alles wat jij vindt van het gedrag van een ander, zegt iets over jezelf en meestal erg weinig over de ander.

Deze blog is een vervolg op een eerder geschreven artikel 'Voorbij het oordeel is elk kind even mooi'. Uit de vele reacties blijkt dat mensen zich herkennen in mijn woorden en de hartgrondige wens hebben dit gedachtegoed in de praktijk toe te passen. Dit artikel is een eerste aanzet om een antwoord te geven op de vraag: voorbij het oordeel, hoe doe ik dat in de praktijk?

Een boek lezen over het beklimmen van de Mount Everest is niet hetzelfde als het daadwerkelijk beklimmen van de Mount Everest. En zo kun je ook prachtig schrijven of lezen over de schadelijke effecten van oordelen, meten en vergelijken in onze maatschappij en in ons onderwijs en dat het anders moet, maar ook hier geldt dat het in de praktijk nog niet zo gemakkelijk is. We hebben te maken met een systeem waarin testen en cijfers gemeengoed zijn en waarin het in de cultuur verweven zit om te concurreren om de ‘beste’ plekken, met als gevolg dat angst om niet goed genoeg te zijn regeert en dat talent, creativiteit en diversiteit ondersneeuwt. Onderwijl lijken politici en beleidsmakers blind en doof te zijn voor geluiden uit het onderwijs dat het anders kan en moet. Enerzijds omdat ze lichtjaren verwijderd (lijken te) zijn van het klaslokaal waar het echte onderwijs plaatsvindt, en anderzijds dat ze ook ten koste van alles de controle willen houden met meten en controleren omdat ze bang zijn dat ze bij fouten afgerekend worden door de kiezer. Ook zij zelf zijn op die manier slachtoffer van het systeem.

Gelukkig is de docent degene die in direct contact staat met de leerling en dat geeft de macht én de verantwoordelijkheid om, ondanks alles, toch zoveel mogelijk te handelen in het belang van het kind.

Daarbij hoor je mij niet zeggen dat we moeten stoppen met oordelen. Voorbij het oordeel komen is niet hetzelfde als stoppen met oordelen. We oordelen automatisch over alles wat via onze zintuigen naar binnen komt, elke seconde van de dag, om onze complexe wereld behapbaar en begrijpelijk te maken voor onszelf. Hoe werkt dat dan? Wanneer je zintuigen geprikkeld worden (gedrag van een leerling bijvoorbeeld) gaat deze prikkel binnen de seconde langs je eigen ego, je herinneringen en je waarden en overtuigingen (wat is er voor jou belangrijk?) en aan de hand van deze evaluatie ontstaat bij jou een gevoel over de specifieke prikkel, sterk gekleurd door jouw eigen binnenwereld. Op basis van dit gevoel heb je nu een keuze; wat doe ik met deze door mijzelf gekleurde informatie?

Neem nu die nieuwe collega die je laatst ontmoette; binnen de seconde had je een gevoel en een oordeel over deze persoon. De kans was daarna ook groot dat dit oordeel keer op keer werd bevestigd. Ons fascinerende brein doet er namelijk alles aan om ervoor te zorgen dat we alleen datgene van die collega zien wat ons oordeel bevestigt.

Essentieel is daarom hoe we omgaan met ons oordeel. Je ontmoet jezelf in de ander. Alles wat jij vindt van het gedrag van een ander, zegt iets over jezelf en meestal erg weinig over de ander. Bewustwording (en acceptatie) van dit proces is de eerste stap om voorbij het oordeel te kunnen komen en ruimte te creëren voor oplossingen en mogelijkheden. Om je een idee te geven van hoe zoiets er in het klaslokaal uit zou kunnen zien, wil ik je een voorbeeld geven uit één van mijn eigen klassen.

De les van Kees

Het is maandagmiddag, laat op de dag. De laatste zonnestralen van de zomer vinden hun weg naar binnen in mijn klaslokaal. Mijn 4havo klas werkt uitstekend, zeker gezien het feit dat sommige leerlingen er een beetje doorheen zitten en flink wat moeite moeten doen om zich te concentreren. Ik observeer de klas rustig vanachter mijn bureau en het valt me op dat één leerling in het bijzonder op een andere manier leert. Kees lijkt zoveel mogelijk verschillende manieren uit te vinden om zijn balpen uit elkaar te halen en weer in elkaar te zetten. Buiten het feit dat hij op deze manier van het specifieke economie onderwerp weinig meekrijgt, biedt hij zijn directe omgeving in de klas ook weinig inspiratie en hulp om goed werk te leveren en leidt het mogelijk alleen maar tot onrust.

Lees verder.

Christiaan van Os is docent en onderwijsvernieuwer. Hij helpt VO docenten een krachtige en flexibele stijl van lesgeven te ontwikkelen zodat ze met meer ontspanning, leukere en effectievere lessen creëren.