E-books

Lopende dit jaar stelde stichting NIVOZ een reeks e-books samen over het jaarthema vanuit zeven verschillende perspectieven. Deze kunt u hier gratis downloaden.

 

Achtergronden

De aandacht voor de pedagogische opdracht binnen en buiten het onderwijs neemt toe. Zo wordt het belang van persoonsvorming al algemeen onderkend, mede naar aanleiding van het advies van het platform Onderwijs2032 en de introductie van het begrip subjectificatie, een van de drie doeldomeinen van vorming en onderwijs die hoogleraar Gert Biesta onderscheidt. Onderwijzen betekent meer dan alleen socialiseren en kwalificeren van leerlingen. Als gevolg van deze belangstelling is er bij leraren en schoolleiders een toenemende behoefte aan houvast voor de pedagogische oriëntatie.

Hierbij kan het begrip ‘volwassenheid’ behulpzaam zijn. Het lopende schooljaar verkennen we bij NIVOZ vanuit verschillende disciplines en perspectieven dat begrip. Dat gebeurt op onderwijsavonden, in masterclasses en via online publicaties. Hiermee beogen we dat het jaarthema betekenis krijgt binnen de pedagogische vragen waarmee de leraar of schoolleider dagelijks te maken krijgt.

Volwassenheid wordt door Gert Biesta verbonden aan het verschil tussen wat (vanuit individueel perspectief) ‘gewenst’ is en wat (in het algemeen) ‘wenselijk’ zou zijn. Het leren maken van dat onderscheid is een groeiproces dat misschien wel een leven lang duurt. En die groei gaat niet vanzelf. Leerlingen, kinderen, en ook degenen op volwassen leeftijd, hebben hierin begeleiding nodig; een kader dat gesteld wordt door anderen, die zich voor hun vorming verantwoordelijk voelen.

Actuele en dringende maatschappelijke kwesties – in Nederland en daarbuiten – benadrukken de noodzaak van vorming in het maken van het onderscheid tussen ‘gewenst’ en ‘wenselijk’. Er is sprake van een matig functionerend politiek systeem; van uitputting van hulp- en energiebronnen en onmacht om dat te voorkomen; van uitwassen van consumentisme, en we zien een groeiende ongelijkheid en toenemende polarisatie tussen mensen.

Nu is onderwijs niet de enige manier om deze problemen op te lossen. Maar het is wel noodzakelijk dat we onderkennen dat onderwijs onlosmakelijk met de samenleving is verbonden. In die zin dat het onderwijs niet alleen leerlingen voorbereidt op de maatschappij, maar dat dezelfde maatschappij ook bepaalt wat wij waarderen in onderwijs. En dat  de maatschappij daarmee bepaalt hoe scholen eruit zien en hoe leraren en schoolleiders met hun leerlingen omgaan en werken.
Door stil te staan bij de pedagogische opdracht vragen we leraren, schoolleiders en opvoeders in het algemeen om zich te beraden op bovenstaande problematiek. Met andere woorden: om hun eigen volwassenheid te ontwikkelen en te tonen, om daarmee in de complexe relatie en dagelijkse interactie tussen onderwijs en samenleving te bepalen wat ‘het goede’ is om te doen: dus wat wenselijk is, in plaats van gewenst.

Vragen
Bij volwassenheid en onderwijs denken we allereerst aan vragen als: hoe worden leerlingen volwassenen? Wat is daarbij de rol van leraren en opvoeders? Wat zou een ‘volwassen’, ofwel meer genuanceerd en doordacht idee, van de rol van onderwijs bij het oplossen van maatschappelijke problemenkunnen zijn? Wat verwachten we als maatschappij van leraren, van schoolleiders, en is het ‘wenselijk’ wat dan ‘gewenst’ wordt?

We kunnen ons ook de vraag stellen wat een ‘volwassen’ opvatting van de verantwoordelijkheid voor goed onderwijs is, waar leraren en schoolleiders dagelijks invulling aan geven? ‘Volwassenheid’ duidt hier op de onderkenning van het belang dat leraren ruimte hebben hun eigen keuzes te maken en te onderbouwen. En dat juist deze vrijheid leraren verantwoordelijk en daarmee kwetsbaar maakt.

Kortom, we willen het begrip ‘volwassenheid’ gebruiken om recht te doen aan het complexe, morele en emancipatoire karakter van onderwijs. Voor de vraag naar het bredere doel van onderwijs bestaat geen eenduidig antwoord. Het vraagt van alle betrokkenen om bezinning op persoonlijke waarden én tegelijk een open houding naar die van anderen. Dat is geen voor de hand liggend proces.

In onze verkenning nemen de bekende NIVOZ-pijlers ‘verbondenheid en verantwoordelijkheid’ een voorname plek in. Verbondenheid is er vanuit de ervaring dat we geen losse individuen zijn die zich verhouden tot de wereld tegenover ons, maar dat we in verbinding (kunnen) staan met onszelf, de ander én het andere. En het brengt een bepaalde verantwoordelijkheid met zich mee om die verbinding in stand te houden.

De ervaring van verbondenheid – en het invulling geven aan de verantwoordelijkheid die daarmee gepaard gaat – vraagt naar ons idee om een volwassen houding.

Programma en terugblik

We hebben het begrip ‘volwassenheid’ uitgewerkt aan de hand van zeven hieraan te onderscheiden deelthema’s die met elkaar de inhoud van het NIVOZ programma 2017-2018 kunnen vormen. Die zeven deelthema’s worden hieronder toegelicht. Achter deze link vind je de terugblik op de zeven Onderwijsavonden die vanuit het thema Volwassenheid zijn gehouden. Désanne van Brederode, Iliass el Hadioui, Hans Boutellier, Joep Dohmen, Jan Derksen, Arjen Wals en Gert Biesta/Luc Stevens stonden achtereenvolgens op het podium. Een terugblik op de Masterclasses vind je achter deze link.

Deelthema 1: spiritueel perspectief

september

Download hier gratis het e-book

We beginnen met het spirituele perspectief, dat wellicht het meest omvattend is. Volwassenheid betekent hier het ontwikkelen van een wereldbeschouwing, een perspectief op de bedoeling van ons bestaan, vanuit de ervaring van een diepgaande verbondenheid met anderen en het andere, met het geheel. Dit brengt zowel een besef van grenzen aan onze verlangens en idealen mee, als van verantwoordelijkheid voor de instandhouding ervan. Je zou bij ‘volwassenheid’ in deze context kunnen denken aan houdingen van ontvankelijkheid, aandachtigheid, compassie, wijsheid, en aan de aanvaarding van tragiek en paradoxen in het menselijk bestaan.

Deelthema 2: democratisch perspectief

oktober

Download hier gratis het e-book

Bij dit deelthema gaat het om de grote waarden van een democratische samenleving, zoals: vrijheid, gelijkheid, pluraliteit, en engagement. Een democratie is levend, kwetsbaar en vraagt voortdurend om kritische reflectie. Dat vraagt weer oordeelsvermogen. Volwassenheid betreft hier zowel de socialisatie in een bepaald systeem, als het ontwikkelen van een kritisch oordeel om zelfstandig verantwoordelijkheid te kunnen nemen, daar waar ‘het systeem’ tekortschiet. In hoeverre is hier ruimte voor binnen het onderwijs, en wat staat ons, met betrekking tot deze paradox, te doen in onze verhouding tot onze kinderen en leerlingen?

Deelthema 3: maatschappelijk perspectief

november/december

Download hier gratis het e-book

In dit deelthema gaat het om de veronderstelling, dat volwassenheid betekent dat we onze maatschappelijke en culturele context kennen. Dat we weten waar we vandaan komen en waar we naartoe willen. Belangrijke waardenoriëntaties, zoals kerken, vakbonden of politieke partijen, zijn verdwenen of sterk in verandering. Er is sprake van individualisering, mede mogelijk gemaakt door een sterk toegenomen welvaart. Er zijn geen verplichtende verbanden meer en bovendien is onze samenleving cultureel sterk divers geworden. Is er nog een gezamenlijke grond? Volwassenheid gaat hier over de mate waarin we in staat zijn gezamenlijke oriëntaties te ontwikkelen en opnieuw verbinding te creëren.

Deelthema 4: filosofisch-ethisch perspectief

januari/februari 2018

Download hier gratis het e-book

Bij dit deelthema gaat het om volwassenheid als ethisch begrip. De vraag: “Opvoeden, waartoe?” gaat terug op klassieke filosofische en ethische vraagstukken. Wat is ‘het goede’? Wanneer is een leven geslaagd? Welke waarden zijn belangrijk? Voor het onderwijs en het door ons gekozen jaarthema wordt dan een belangrijke vraag: wanneer kunnen we volwassenheid ‘goed’ noemen, in morele zin? En wat betekent dat voor de rol en verantwoordelijkheid van opvoeders, leraren en leerlingen?

Deelthema 5: psychologisch perspectief

maart 2018

Download hier gratis het e-book

Bij dit deelthema gaat het om volwassenheid als psychologische ontwikkeling. Hoe definiëren de gangbare psychologische opvattingen en inzichten ‘volwassenheid’? En welke condities worden herkend als van belang voor een voorspoedige ontwikkeling daarvan? Wat betekenen individuele verschillen in de gang naar volwassenheid voor de kansen op zaken als geluk, succes en voorspoed in het leven?

Deze vragen laten ook zien waar het schuurt tussen de empirische psychologie en de pedagogiek en geesteswetenschappelijke disciplines. De empirische psychologie tracht zich te richten op de feitelijke, waarneembare werkelijkheid en mijdt normatieve uitspraken. Maar wat zijn ‘feiten’ in menselijke ontwikkeling, en hoe verhouden die zich tot wat we wenselijk zouden vinden? Hoe kunnen psychologie, pedagogiek en geesteswetenschappen elkaar van dienst zijn?

Deelthema 6: perspectief van het curriculum

april/mei 2018

Download hier gratis het e-book

In dit deelthema gaat het om de vraag of en hoe ‘volwassenheid’ onderwezen kan worden en welke consequenties dit heeft voor het curriculum. Om begeleid te worden naar volwassenheid is meer nodig dan het verwerven van feitelijke kennis. Immers, volwassenheid gaat over je op een wenselijke manier staande kunnen houden in een complexe samenleving, en dat leer je niet enkel uit een boekje. De school zal dan een vrijplaats, een oefenplaats moeten zijn, waar kinderen kunnen ontmoeten, ontdekken, exploreren, fouten maken. Dat vraagt om een paradoxaal proces van ‘onderbreken’: aanbieden en laten uitzoeken, sturen en loslaten, aanmoedigen en stilzetten. Zo zal het in het ‘echte’ leven ook voortdurend gaan. Dit vraagt reflectie op het verborgen curriculum: de omgang van leraren met leerlingen, en van leraren (en schoolleiders) met elkaar, ofwel het schoolethos.

Deelthema 7: perspectief van de opvoeding tot volwassenheid

juni 2018

In dit deelthema brengen we de verschillende perspectieven op volwassenheid bij elkaar. Deze sessie zou uitzicht moeten geven op het idee van opvoeding tot volwassenheid, doordat we oriëntaties aanbieden voor het gesprek over (persoons)vorming ofwel subjectificatie. Immers, volwassenheid heeft alles te maken met hoe je je als persoon verhoudt tot jezelf en de wereld om je heen.

• Onderwijsavond 6 juni: Gert Biesta & Luc Stevens – Volwassenheid gewogen: Onderwijs op menselijke maat. Meer informatie.