Integratie: in hoeverre liggen hier kansen voor het onderwijs?

30 maart 2017

'Kinderen worden continu vergeleken met elkaar, op basis waarvan hun waarde en hun toekomst wordt bepaald. Met andere woorden: de waardigheid is gekoppeld aan de vaardigheid. Indien een kind de vaardigheid niet beheerst, verliest het tevens een deel van zijn waardigheid. Het is dus van belang dat gelijkwaardigheid zijn intrede doet, en dat de waardigheid losgekoppeld wordt van de vaardigheid. Dat vraagt om een ander waarderingssysteem.' Barbara Le Noble stelt zichzelf al langer de vraag hoe het onderwijs een bijdrage zou kunnen leveren aan het integratievraagstuk. Dat levert een interessante bespiegeling op over waardigheid, identiteit, erkenning en harmonie.

'Hoe kan het onderwijs een bijdrage leveren aan het integratievraagstuk?' Deze vraag stel ik mij al enige tijd. De afgelopen verkiezingen stonden weer grotendeels in het teken van immigratie en integratie. Om een zinnige bijdrage te kunnen leveren aan de discussie ben ik op zoek gegaan naar inzicht in de aard van de problemen die integratie belemmeren of moeilijk maken. Aan de hand daarvan heb ik geprobeerd de oorzaken te analyseren en doorgronden. Ook heb ik gekeken naar verschillen tussen mensen, waarom lukt het de ene mens wel en de ander niet? In hoeverre liggen hier kansen voor het onderwijs en wat zijn de pijlers voor integratie? Waarom en hoe zouden scholen ten aanzien van dit thema van doorslaggevende betekenis kunnen zijn?

Ik heb zo’n 20 jaar van mijn leven als scholier en student doorgebracht en kan mij niet herinneren dat iemand mij ooit gevraagd heeft hoe ik mij voelde, of wat ik nodig had. In plaats daarvan leerden ze mij dingen zoals ‘juist’, ‘fout’, ‘goed’ en ‘slecht’ om in een systeem te passen dat mensen volgens deze criteria beoordeelt. Het resultaat van dit systeem is dat wij overal een oordeel over hebben, maar niet altijd even kritisch hebben nagedacht. Oordelen staat haaks op onderling begrip en compassie omdat het een beperkt perspectief hanteert. Voor mij persoonlijk werkte het systeem niet goed, misschien omdat ik de neiging heb alles in een bredere context te zien, en dan zie je hoe kortzichtig het is om dingen als ‘goed’ en ‘fout’ te bestempelen. Immers, ieder verhaal heeft meerdere kanten, de werkelijkheid is niet op deze manier te vereenvoudigen. Wat voor de één een groot nadeel is, kan voor een ander een zegen zijn.

Nederland is een prachtig land met democratie, vrijheid en het principe van gelijkheid. Mensen kunnen hier in vrede leven en de overheid biedt iedereen mogelijkheden en kansen om zich volop te ontwikkelen. Toch is er iets aan de hand. Er is onvrede en onrust. Het eens zo tolerante Nederland laat andere geluiden horen; angst voor islamisering, bevolkingsgroepen staan lijnrecht tegenover elkaar. Deze onvrede wordt gevoed door het benadrukken van de verschillen tussen mensen. Voor een heleboel mensen is de integratie mislukt. Aan de ene kant zijn er autochtone burgers, die zich soms achtergesteld voelen ten opzichte van immigranten en zich niet meer thuis voelen in hun eigen wijk tussen alle ‘buitenlanders’. Er zijn veel culturele en religieuze verschillen die voor irritatie zorgen. Onbekend maakt onbemind. Aan de andere kant zijn er de mensen met een migrantenachtergrond die tegen problemen aanlopen, ze ervaren dagelijks het gevoel van ‘er niet bij horen’. Het vinden van een baan is lastiger omdat ze gediscrimineerd worden. Ze worden op basis van hun afkomst gecriminaliseerd. Sommigen van hen radicaliseren en worden een gevaar voor de samenleving. Bij beide groepen is sprake van boosheid, angst en intimidatie. Het gaat over (niet) ‘gehoord en gezien worden’, (on)begrip en (mis)communicatie. De aard van de problemen is ‘sociaal emotioneel’. De gevolgen? Werkloosheid, armoede, schooluitval, (drugs)verslaving, criminaliteit en familiedrama’s. Het is belangrijk dat wij onze ogen niet sluiten voor wat er allemaal misgaat. Willen we de integratie herstellen dan zullen we ons in eerste instantie moeten richten op aspecten die bijdragen aan meer begrip, samenwerking en inlevingsvermogen. Een geslaagde integratie is bereikt wanneer we in harmonie kunnen samenleven. Dat is het uitgangspunt.

Waar kan je beter beginnen dan op school? De basisschool is de aangewezen plek hiervoor omdat het de enige plek is waar alle Nederlanders samenkomen en een groot deel van hun leven doorbrengen. Elke klas is een micro samenleving ongeacht welke culturele achtergrond. Er zijn verschillen in karakter, intelligentie en milieu maar jonge kinderen hebben nog weinig tot geen vooroordelen. De ideale omgeving om te werken aan integratie en samenwerking. ‘Sociale ontwikkeling’ gaat over vaardigheden goed om te gaan met andere mensen en begrip hebben voor je medemens. Bij ‘emotionele ontwikkeling’ gaat het om goed omgaan met eigen gevoelens en die van anderen.

Vaardigheid = Waardigheid

Onderwijs is voor iedereen en gaat uit van het principe van gelijkwaardigheid. Een kernwaarde van scholen is gelijkwaardigheid maar het systeem genereert ongelijkwaardigheid. Kinderen worden continue vergeleken met elkaar, allemaal gemeten langs dezelfde meetlat, voornamelijk beoordeeld op hun cognitieve vaardigheden op basis waarvan hun waarde en hun toekomst wordt bepaald. Met andere woorden: de waardigheid is gekoppeld aan de vaardigheid. Indien een kind de vaardigheid niet beheerst, verliest het tevens een deel van zijn waardigheid. Op zeer jonge leeftijd kan een kind dus al een stuk van zijn eigenwaarde verliezen. Op latere leeftijd wanneer jongeren op zoek gaan naar hun eigen identiteit speelt deze eigenwaarde weer een rol. Hoe minder eigenwaarde, hoe makkelijker ze te beïnvloeden zijn. Ze sluiten zich aan bij de groep die hen de meeste (schijn)veiligheid weet te bieden. Zij zoeken naar erkenning en waardering; dit gevoel van ‘niet goed genoeg zijn’ kan het kind zijn leven lang meedragen. Volwassenen die lijden aan een minderwaardigheidscomplex en niet gehoord en gezien worden blijven die oude pijn voelen. De eigenwaarde van een kind wordt van binnenuit opgebouwd en als het afhankelijk is van erkenning van de buitenwereld zal het altijd een gevoel van tekort ervaren.

Het is dus van belang dat gelijkwaardigheid zijn intrede doet, en dat de waardigheid losgekoppeld wordt van de vaardigheid. Dat vraagt om een ander waarderingssysteem.

Lees verder op de website van Barbara