In gesprek met pabo-studenten over waarden: ‘Ik dacht dat plezier een oppervlakkige waarde was’

13 september 2015

 

'Dat mijn leven een goed leven is als ik mijn eigen waarden leef', concludeert een student na een discussie in het kader van een workshop Humanisme en Kunst. ‘Steeds weer is er die ontdekking dat het nadenken vanuit de eigen ervaringen, en niet te vergeten het doorvragen, zoveel inzicht kan brengen’, zegt Saskia Heusèrr daarover. Zij is te gast op de Hogeschool Windesheim en mag de workshop geven. Aanvankelijk stuit zij op dichte deuren bij de studenten. Maar dan draait ineens de sfeer om en ontstaan er prachtige gesprekken, zonder oordelen, over waarden die van belang zijn in je leven.

Ik ben te gast op de themadag ‘Kunst en levensbeschouwing’ van Hogeschool Windesheim. Vandaag mag ik aan de slag met humanisme en kunst met tweedejaars pabostudenten. In de pauze deel ik mijn ervaringen met een collega-workshopleider (Islam en Kunst). 'Aan het begin van de dag lijkt het alsof je tegen de dood inpraat: "Hé, komt er iets van wat ik zeg bij jullie binnen?" En ja, dan gebeurt het toch!'

Ook ik stuitte bij aanvang op dichte deuren. Maar dan opeens, warempel, de deuren van deze jongeren vliegen open! Inderdaad, ik kan geen betere manier bedenken dan de workshop ‘Humanisme in Beeld’ te starten met het samen kijken naar kunst. In de enthousiaste brainstorm, waarbij we schilderijen (grote, sombere doeken met mysterieuze mensen) bespreken, raken we verder op dreef. Samen fantaseren over wat je ziet. 'Die man is eenzaam. Wil die vrouw daar wel zijn? Je ruikt dat er iets raars gaat gebeuren op dat doek. Is het een fragment uit een slechte detective?' Scenario’s en titels als ‘Kill café, koekje bij de koffie’ vliegen over en weer.

Ik denk aan mijn oudste dochter van 5½. Haar deuren en die van haar klasgenootjes staan bijna voortdurend wijd open. Eén en al nieuwsgierigheid en gretigheid naar nieuwe ontdekkingen. Gaandeweg vallen ze langzaam steeds meer dicht. Hoe erg is dat? Het maakt immers ook deel uit van een natuurlijk ontwikkelingsproces van kinderen. Bij het intreden in de grote buitenwereld ontstaat een grotere behoefte aan zekerheden. Voor (jong)volwassenen lonkt daarbij de gedachte dat het leven maakbaar is, een gedachte die steeds gangbaarder wordt. Met als gevolg dat de hedendaagse mens zich steeds meer richt op het bevestigen van zijn eigen autonomie en zijn mogelijkheden tot het uitbreiden van controle. Ondanks de weerbarstige werkelijkheid, waarin niet alles te controleren is. En zo raakt het onbekende onbemind...

Terug naar vandaag. ‘Levensbeschouwing is aandacht besteden aan de zin van dingen en gebeurtenissen met gevoel, verstand en verbeelding’. Deze definitie van Jef De Schepper is voor de pabostudenten bekend terrein. Levensbeschouwing is een proces dat vaak heel onbewust verloopt, het is onze eigen manier van zien en ervaren. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor beelden. Kunst biedt mogelijkheden om met een nieuwe blik naar jezelf en de wereld te kijken. Met beelden kunnen we elkaar verhalen vertellen die op een dieper bewustzijn tot ons kunnen spreken dan woorden. Laat dat nou net zijn wat ik met de workshop beoogde! Het humanisme benaderen vanuit beelden biedt, naast een verdiepende kijk op deze levensbeschouwing, ook aanknopingspunten om je eigen levensvisie te verdiepen.

Wanneer ervaar je je leven als waardevol en betekenisvol? Als je een idee hebt welke richting je op wilt met je leven, als je kunt rechtvaardigen voor jezelf wat je doet, als je een kloppend verhaal over jezelf kunt vertellen. Kortom, als je weet wat de zin van je leven is. Vanuit humanistisch perspectief is dit van belang, omdat er vanuit gegaan wordt dat het leven eenmalig en daarom kostbaar is. Dit geeft een gevoel van doelgerichtheid, vitaliteit en veiligheid. Er ontstaat zekerheid. Maar zingeving gaat niet alleen om zekerheid. Want wie alles zeker weet en vasthoudt aan een bepaald idee over het leven, sluit zich af voor de mogelijkheid geraakt te kunnen worden door het andere of het nieuwe. Verlangen we immers niet ook naar het verkennen van de wereld, naar het openen van nieuwe deuren naar nieuwe werelden?

Praten over waarden vanuit eigen ervaringen geeft inzicht
In één van de themaboeken van Centrum Humanistische Vorming De H-factor. Inspiratiefiguren voor het humanisme (Kim Dusch, 2014) lees ik: 'Waar sta ik als mens, als het aankomt op morele vraagstukken? In het leven gaat het om zoeken naar eigen antwoorden. Deze eigen antwoorden geef je vanuit de waarden die voor jou belangrijk zijn. Gedachtegoed van anderen kan je helpen om erachter te komen wat je waarden zijn, het kan je nieuwe en andere inzichten geven en inspireren om je op een bepaalde manier te positioneren.' Zaak dus om met elkaar in gesprek te gaan over je waardenkader.

Eén van de werkvormen die ik ook in de workshop ‘Humanisme in Beeld’ op de themadag ‘Kunst en levensbeschouwing’ van Hogeschool Windesheim gebruik is de waardenwedstrijd. Naast het verkennen van je eigen en andermans waardenhiërarchie, herbergt de werkvorm een streven naar dialoog, waarbij zonder weerstand naar elkaar wordt geluisterd en zonder oordeel met elkaar wordt gepraat. Eén van de studenten geeft na afloop aan dat ze dolgraag met leerlingen aan de slag zou willen gaan met de gespreksvorm die we vandaag hebben geoefend. 'Maar na één keer kan ik het nog niet zelf. Welke vragen kan ik stellen, hoe zorg ik ervoor dat de leerlingen naar elkaar willen luisteren en reageren op wat de ander zei?' Mooie vraag, met welke vragen laat je zien dat je echt nieuwsgierig bent?

Vandaag heb ik daar mooie voorbeelden van gezien. In twee workshoprondes bleken gezondheid en plezier er als belangrijke waarden uit te springen. De studenten bespreken momenten waarop plezier belangrijker bleek dan gezondheid en vice versa, en dan opeens roept één van hen uit: 'Maar wat is nou gezondheid? Toen ik laatst keek naar ‘Over mijn lijk’, en ik zag hoe deze jonge mensen tegen hun leven aankijken, dacht ik: is dit niet een betere kijk dan die van mij en van andere mensen die gezond zijn?' 'Betere..., bedoel je dan ‘gezondere’ kijk?', vraagt een ander. In een andere groep vindt een vergelijkbaar onderzoek plaats.

'Welke waarden hebben jullie als groepje bovenaan de hiërarchie geplaatst?' 'Humor!' 'Die hadden wij ook! Nou ja, plezier dan...'. Ik zie instemmend geknik. 'Humor en plezier klinken inderdaad even feestelijk. Maar hebben we het hier echt helemaal over dezelfde dingen? Welk voorbeeld gaf voor jullie groepje de doorslag om plezier hoog bovenaan te plaatsen?', vraag ik. Eén van de jongens zegt: 'Pas heb ik iemand verloren die geen plezier meer in het leven had.' Zijn groepsgenoten knikken beamend (ze hadden het er net met elkaar over gehad), andere studenten kijken wat geschrokken. 'Hela, dat is anders dan humor. Dat gaat over plezier in het leven.' Iemand anders vult aan: 'Ik dacht dat plezier een oppervlakkige waarde was.'

Steeds weer is er die ontdekking dat het nadenken vanuit de eigen ervaringen, en niet te vergeten het doorvragen, zoveel inzicht kan brengen.

Ik geniet ervan dat deze studenten met open blik het onderzoek aangaan en het lef hebben van eigen ervaringen en verstand gebruik te maken. Het applaus dat deze studenten op het einde van de workshop gaven, klonk in mijn oren dan ook als een warm applaus voor zichzelf en elkaar. Wat fijn om op zo’n manier met elkaar in gesprek te zijn en geïnspireerd te raken! We eindigen de workshop met delen, waarbij de studenten één voor één opstaan om te vertellen wat hij/zij heeft ontdekt. Een enkeling herkent de ontdekking van een ander en sluit zich erbij aan, maar vrijwel iedereen staat te vertellen over zijn eigen ontdekking. 'Dat beelden zoveel kunnen vertellen', 'Dat het leuk is om over kunst te denken en te praten', 'Dat samen filosoferen zo leuk kan zijn, dat je dan veel verder met elkaar in gesprek kunt gaan dan je denkt', 'Dat mijn leven een goed leven is als ik mijn eigen waarden leef.'

Saskia Heusèrr is onderwijskundig medewerker en trainer bij Centrum Humanistische Vorming en heeft zelf drie kinderen. Zij geeft trainingen op het gebied van spel, kunst en groepsdynamica.