Hoe om te gaan met digitale sociale (on)veiligheid: 'Filmpjes en foto’s worden besproken en mijn mond valt open.'

4 juli 2015

‘Heb je die foto laatst ontvangen van Miriam? Ja, heel handig om een foto te sturen van je onderkant. Deze foto heeft echt iedereen gezien op school.' Wat een ontspannen familieweekend moest worden, mondde uit in een paar leerzame maar verontrustende dagen. Charlotte Broekhuizen kreeg er een inkijkje in een ‘nieuwe’, digitale wereld, waarin pubers nu opgroeien. 'Ik val middenin een gesprek tussen pubers, gezellig om de vuurkorf heen. Filmpjes en foto’s worden besproken en mijn mond valt open.'

Het is van alle tijden dat de volwassenen klagen en hun bezorgdheid uiten over ‘de jeugd van tegenwoordig’. Maar met de komst van internet en social media is het er voor jongeren en hun ouders tegenwoordig niet gemakkelijker op geworden. Want hoe kunnen we ‘digitale hoffelijkheid’ aanleren?

‘Heb je die foto laatst ontvangen van Miriam? Ik vind het echt dom van haar dat ze dat stuurt’, zegt nichtje 1 tegen neef 2. ‘Ja, heel handig om een foto te sturen van je onderkant. Deze foto heeft echt iedereen gezien op school’, zegt neef 2. Neef 3 voegt daaraan toe: ‘Heb je ook laatst dat filmpje gezien van die vrouw die werd verkracht door acht mannen?’ Ik val middenin een gesprek tussen pubers, gezellig om de vuurkorf heen. Filmpjes en foto’s worden besproken en mijn mond valt open. Waar ik voorheen mijn nichtjes behoedde voor de gevaren op social media (‘Niet met vreemde mensen praten op Facebook!’), mag ik nu het gevaar dichterbij zoeken: vrienden en vriendinnen op social media.

Shockerend

Hoe komt het nou eigenlijk dat kinderen hier zo makkelijk mee omgaan, terwijl de foto’s en filmpjes shockerend zijn? Op het schoolplein zie je het effect van pesten, verbaal en non-verbaal gedrag is zichtbaar voor kinderen. Digitaal met elkaar communiceren nodigt niet uit voor een empathisch gesprek. Het is makkelijk om wat grofs over de schutting te gooien, zonder dat je daadwerkelijk de consequentie ervaart van je gedrag.

Als kinderen in de puberale fase komen, verdwijnt voor een gedeelte het empathisch vermogen. Dat komt omdat er nieuwe verbindingen in de hersenen worden gemaakt. Dat betekent 1. dat we op jonge leeftijd moeten beginnen met mediaopvoeding en hoe gaan we met elkaar om, en 2. dat zij geleid moeten worden door het goede voorbeeld van volwassenen en keer op keer moeten horen, hoe je respectvol met elkaar omgaat. De kracht van de herhaling.

Zo’n 13 jaar geleden maakten mijn ouders zich zorgen om mijn tv-kijkgedrag. Ik keek graag het nieuws, dr. Phil, chatte veel op Hyves en stuurde eindeloos veel sms’jes met mijn Nokia. Hoe meer mijn ouders mij wilden beschermen voor de ‘slechte’ buitenwereld, hoe sneller ik achter het internet kroop om informatie op te zoeken. Nu heeft er een verschuiving plaatsgevonden: in plaats van dat pubers actief moeten zoeken naar informatie, krijg je (ongewild) al van alles toegestuurd via Instagram of Whatsapp. En hoe ga je daar nou mee om als ouder of school?

Appjes van je kind lezen?

Op 25 februari keek ik naar EditieNL met als hoofditem: ‘Appjes van je kind lezen mag niet; wat kun je wel doen?’ Bij mij kwam de vraag op: ‘Huh?! Appjes lezen van je kind mag niet? Volgens wie dan?’ ‘In het verdrag voor de rechten van het kind staat dat niemand zonder toestemming brieven of sms’jes aan een kind mag lezen’, zegt Sabine de Jong van Unicef, want daarmee schend je de privacy van je kind.

Toch blijkt dat bijna de helft van de Nederlandse ouders dat stiekem wel doet. In hetzelfde verdrag staat overigens ook dat het de taak is van ouders om hun kinderen op te voeden en te begeleiden. Dan lijkt het mij dat je af en toe toch met je kinderen bespreekt en leest wat zij allemaal ontvangen via Whatsapp.

Ondanks dat mediaspecialisten het afraden, omdat het toch iets weg heeft van het lezen en bespreken van een dagboek, wordt het keer op keer bevestigd dat het noodzakelijk is. Helaas zien we al teveel in het nieuws voorbij komen dat jongeren over de hele wereld de stekker eruit trekken, omdat zij worden bestookt via social media. Voorheen gebeurde pesten alleen om het schoolplein en kon je thuis op adem komen, nu blijft het je overal achtervolgen.

Een voorbeeld

Een concreet voorbeeld uit mijn eigen omgeving was een situatie van een vriendin van mij. De vriendin wilde de Whatsapp-berichten van haar 12-jarige dochter checken. Wel samen met haar dochter.

Eén Whatsapp-groep, gemaakt om huiswerk te bespreken, trok haar aandacht. De moeder vertelde: ‘Ik las een bericht van een jongen, dat hij uit de groep wilde stappen, omdat hij alleen maar werd uitgescholden. Hij voelde zich niet begrepen en zag het allemaal niet meer zitten. Ik heb meteen aan mijn dochter gevraagd hoe zij daar mee om is gegaan. Niemand had op zijn bericht gereageerd, want het was “typisch iets voor hem”.’ Mijn vriendin heeft direct uitgelegd dat dit soort berichten een signaal zijn en niet mogen worden genegeerd. Ze heeft contact opgenomen met de ouders en school om hierover te berichten. Je kunt niet van kinderen verwachten dat zij de situatie goed kunnen inschatten. Kinderen weten zelf ook te weinig over het gevaar van internet. Zo weten zij bijvoorbeeld niet, dat foto’s die zij versturen worden opgeslagen, en tot in lengte van dagen worden bewaard. Het is dus belangrijk om kinderen te informeren en opvoeden over dat bekende ‘onderbuikgevoel’ en bij wie ze terecht kunnen voor vragen.

Maar wie draagt nu de verantwoordelijk om onze pubers te leren hoe zij met nieuwe media om moeten gaan? Sociale veiligheid is on- en offline ontzettend belangrijk. Zo kunnen kinderen zich optimaal ontwikkelen op elk front. Dit bekent dat primair ouders verantwoordelijk zijn, maar secundair scholen. Scholen moeten ervoor zorgen dat het gesprek (offline) plaatsvindt met elkaar en de leerlingen het gevoel geven dat ze altijd bij ze terecht kunnen. Besteed een lesuur aan de top 5 van ‘Zo gaan we (op social media) met elkaar om en zo niet’. Dit resulteert in een lijst met (digitale) afspraken. Voor ouders is het ook belangrijk om afspraken te maken, maar ook te blijven herhalen: wat zijn gewenste omgangsvormen? Hoe zijn je normen en waarden? Hoe gaan we respectvol met elkaar om?

Leg uit dat veiligheid op school en daarbuiten erg belangrijk is en hoe je dit kunt creëren. Het mooie is dat als je van deze uitgangspunten uitgaat, school en ouders samenwerken aan een sociaal (digitaal) veilig klimaat.

Een aantal tips:

1. Het Nederlands Jeugd Instituut heeft een Toolbox Mediaopvoeding waar je als ouder en leerkracht al je vragen en antwoorden kunt vinden.


2. Mocht je overwegen om een mobiele telefoon aan te schaffen voor je kind(eren), maak dan eerst afspraken. Hoe ga je er mee om, hoeveel tijd mag er op worden besteed, en hoeveel vrijheid krijgen ze?/li>


3. Neem samen de technische instellingen door: welke apps mogen ze downloaden en welke niet?


4. Maak een afspraak dat je op elk moment van de dag de gesprekken wilt kunnen bespreken. Wat hebben ze ontvangen? Maken ze zich ergens zorgen om?


5. Maak samen met je kind(eren) een lijst met vijf gewenst digitaal gedrag, en vijf ongewenst gedrag. Zorg dat het een gesprek is waarbij iedereen de ruimte krijgt om input te geven, en dat er daadwerkelijk naar elkaar wordt geluisterd. Het is een lijst die je met elkaar bepaalt en indirect regels die je met elkaar afspreekt. Een voorbeeld van gewenst gedrag is: ‘Ik zorg ervoor dat er in groepsgesprekken via WhatsApp, niemand word buitengesloten. Ook zorg ik ervoor dat als iemand jarig is, ik een bericht stuur.’ Een voorbeeld van ongewenst gedrag is: ‘Ik ontvang een (pikante) foto van een klasgenoot en stuur deze door naar anderen.’ Geef ook aan wat de route is wat je kinderen kunnen doorlopen bij ongewenst berichtverkeer.


6. Kracht van de herhaling: zorg dat het gewenste en ongewenste gedrag bespreekbaar blijft.


7. Digitaal pesten is strafbaar: op www.meldknop.nl kun je digitaal pesten melden.

Charlotte Broekhuizen is oprichtster van HeldenZijn, een anti-pestplatform en programma voor álle kinderen. Zij geven trainingen aan kinderen met als doel het voorkomen en verminderen van pesten.