'Hoe kon ik een meisje in de groep houden dat ook bij mij de grenzen opzocht in weggestuurd willen worden?'

27 oktober 2015

De vmbo-school van Xandra van Hooff was voor de 14-jarige Shirley het laatste station voordat de grens bereikt was en ze - ondanks haar leeftijd - nergens anders meer terecht kon dan een permanent gesloten afdeling, tot minimaal haar 18e jaar. Binnen een week was de klas twee keer verbouwd en waren de leerlingen bang voor haar. Shirley leek in haar gedrag te willen vragen om een versnelling van dit proces. Alsof ze dan eindelijk rust had, omdat ze niet nogmaals weggestuurd kon worden. Een blog over bedreigingen en balanceren op een randje: 'Ik snij je keel door, als je me niet laat gaan!' 

Shirley begon in de klas van mijn collega. Een meisje, 14 jaar oud en geplaatst in een VMBO-klas. In de gangen werd ze al snel onderwerp van gesprek. Niet raar, want Shirley haalde zo ongeveer alles uit de kast om 'negatieve aandacht' te krijgen.

Binnen een week was de klas twee keer verbouwd en waren de leerlingen bang voor haar. De docente riep haar leerlingen bij elkaar en samen met de orthopedagoge namen ze de situatie door. Hun nieuwe medeleerlinge was al van ongelofelijk veel scholen afgestuurd. Ze was zelfs door zoveel justitiële jeugdinrichtingen overgeplaatst wegens onhandelbaar gedrag dat ze nu bij ons was beland. Het was het laatste station voordat de grens bereikt was en ze - ondanks haar leeftijd - nergens anders meer terecht kon dan een permanent gesloten afdeling tot minimaal haar 18e jaar.

Shirley leek in haar gedrag te willen vragen om een versnelling van dit proces. Alsof ze dan eindelijk rust had omdat ze niet nogmaals weggestuurd kon worden. Niet nogmaals te horen kreeg dat ze niet langer welkom was. Ik kon haar wel begrijpen. En toch was ik stiekem blij dat ze bij mijn collega in de klas zat.

De weken gingen voorbij en Shirley's gedrag wijzigde niet. Maar het werd ook niet erger. Het leek alsof er toch een grens zat aan wat ze 'toelaatbaar' vond. En daarbij was het enkel ingezet op materiële schade. Zelfs als er veel mensen bij waren, leek ze in haar beslissingen hier rekening mee te houden. Dat maakte dat iedereen in school, ondanks haar uitspattingen, zich veilig voelde bij haar.

De weken gingen voorbij, evenals het schooljaar. En in het nieuwe jaar stond Shirley's naam op mijn klassenlijst. Ik liep gelijk naar de orthopedagoge, vroeg om hulp, wist dat ik dit niet alleen zou kunnen. Ze gaf mij de raad om ook in mijn klas aan te geven dat we het niet zouden toestaan dat ze 'gesloten' zou gaan. Deze raad nam ik aan. Maar ik wist niet hoe ik er handen en voeten aan kon geven. Ik wist dat ik haar niet zomaar naar de 'leefgroep' terug kon sturen, omdat het aantal verwijderingen geteld werden en als bewijs konden gaan dienen als er gekeken werd naar haar veranderingsbereidheid.

Maar hoe kon ik een meisje in de groep houden dat ook bij mij de grenzen opzocht in weggestuurd willen worden?

We zaten klem leek het wel. Shirley had haar grens bereikt in probleemgedrag, de groep leek haar stilstand nog niet als voldoende voor afstroom aan te zien. Ik zag haar paniek toenemen. Ze vroeg duidelijk, aan ons, aan de mensen om haar heen. Als ze dan toch weg moest, dan maar zo snel mogelijk! Haar ogen schoten steeds vaker vuur, ze daagde me uit, de grenzen werden sneller bereikt. Ik voelde me onmachtig, hopeloos en radeloos soms. Ik wilde Shirley behouden, koesteren en laten groeien. Ik voelde haar wegglippen, zich afzetten en steeds kleiner worden.

Op een ochtend stond Shirley voor me. Haar ogen leken wel zwart. Ze schold me uit, voor minimaal twintig dingen die ik hier niet zal herhalen. Ze zag mijn berusting in het feit dat we vandaag wederom de eindstreep van 3 uur niet gingen halen. Er knapte iets. Ze draaide zich om, greep een leeg theeglas

en sloeg dat met alle kracht die ze had tegen de tafelrand kapot. De tijd stond stil. Ik voelde het doffe kloppen van mijn hart in mijn keel en dus wist ik dat mijn hersenen  in de situatie die ik meemaakte vertraagden. Zonder een verder gebaar keek ik naar de leerling voorin de klas die me altijd hielp. Zij ging, zonder een geluid te maken, de klas uit om alarm te slaan.

Ik zag weer de zwarte ogen, de verwilderde bos haren. Zag in een trage beweging het kapotte glas naar mijn gezicht toe komen. Voelde de krachtige druk van de zijkant van haar hand in mijn nek, terwijl ze me toesiste: 'Ik maak je kapot als je me niet laat gaan. Ik snij je keel door!'

Ik bleef staan. Ik had weinig keus. Keek haar aan, probeerde in mijn blik vooral niets te laten blijken waardoor zij nog een grens over zou gaan. Ik herinnerde me haar grens. Nooit zou ze een ander iets aandoen! Ik voelde dat ik dit vertrouwen wilde houden. Ze daagde me uit. Ze zou dit niet doen! Zo was ze niet... Ik wilde het zo graag geloven dat ik de mogelijkheid dat me op dat moment wellicht echt iets aangedaan zou worden, bijna vergat.

Shirley liet haar arm zakken. 'Ik had het kunnen doen,' zei ze terwijl ze het glas op de grond gooide en zich omdraaide. 'Volgende keer doe ik het denk ik ook', hoorde ik nog net op de gang, terwijl ze zelfstandig naar de leefgroep toeliep. De deur was nog maar net achter haar dichtgevallen of ik hoorde mijn collega's binnen komen stormen. Ze vroegen wat er gebeurd was. Ik vertelde het voorval met het theekopje, dat ze het kapot geslagen had, me bedreigd had en zelf was weggelopen. Ik voelde dat ik me schaamde. Ik was dus niet in staat geweest haar te behouden. De tranen prikten achter mijn ogen. Hoopte dat ze op het terrein mocht blijven en wist dat ze over enkele dagen in een andere klas zou zitten. Ik had gefaald, zo voelde het. Ik had haar niet tot het einde kunnen begeleiden.

De eerste weken vermeed ik haar zoveel mogelijk. Wilde ook niets weten van de methode van haar nieuwe docent die met humor haar binnen de grenzen hield. Zijn succes maakte mijn eigen falen nog groter, zo leek het wel. Hoe verder het jaar vorderde, hoe meer mijn houding wijzigde. Ik zag Shirley namelijk veranderen. Ze was niet weggestuurd; ze had haar eigen grens overgestoken en ze was nog altijd welkom op school. In plaats van haar energie in te zetten om weggestuurd te worden, begon ze te vechten voor haar toekomst. Ze liet zich met humor binnen de grenzen leiden. Ze was niet langer slachtoffer van een systeem, maar besloot om haar eigen pad te lopen.

Haar oorspronkelijke havo/VWO-advies dat gegeven was op de basisschool was al lang geleden gesneuveld. Het was in de instellingen waar ze verbleef omgezet in VMBO en uiteindelijk MBO 1. Maar zij koos ervoor om haar eigen pad te gaan en zich opnieuw - via de havo - naar haar toekomst te werken. Geen toekomst die door anderen aan haar werd opgelegd. Maar een toekomst die zij verkoos, waar zij in geloofde en voor werkte. En waar wij als school maar al te graag aan meewerkten…

De kracht van Xandra van Hooff ligt in het leggen van verbanden tussen mensen, relaties en systemen. Op haar website www.xandravanhooff.nl staat meer te lezen.