hetkind bij TEDx: 'Ik zie geen dichte deuren, alleen maar open ramen'

3 oktober 2012

Nickel van der Vorm bezocht vorige week TEDx AmsterdamED en zag dat de boodschap van Ken Robinson er nog altijd weerklinkt. Mooie ideeën en doorleefde verhalen waren er genoeg, maar de onderliggende vraag naar het waarom van ons onderwijs, bleef open. Een deel van het antwoord vond hij in de NTR-documentaire De les van de leraar, een paar dagen later. Daarmee vertolkt hij de stem van hetkind: ‘Onderwijs is wat er in de ruimte tussen leraar en leerling gebeurt.’

Er zijn regio’s in de wereld waar de noodzaak van goed onderwijs directer gevoeld wordt dan in Nederland. Toch kwam die ‘sense of urgency’ luid en duidelijk naar voren in het verhaal van Melanie Burnett, die vorige week in het Concertgebouw op TEDx AmsterdamED sprak.

Melanie Burnett kwam, als meisje van Afrikaanse afkomst, op haar vijftiende naar Nederland om er te gaan wonen bij haar vader. Het boterde niet tussen Melanie en haar vaders nieuwe liefde, waardoor het meisje eruit gebonjourd werd. Ze wist niets, had niets, sprak de taal niet. Ze leefde op straat. Om het drama compleet te maken, voegden zich na een tijd haar broer, die net uit de gevangenis kwam, en haar ongewenst zwangere zusje zich óók nog bij haar. In een haar vreemde wereld voelde ze opeens een grote verantwoordelijkheid.

In die tijd had Melanie een gesprek met een onbekende man, die haar een simpele vraag stelde: “Waar wil jij over vijf jaar zijn?” Een onnozele vraag, vond ze: ze wist amper wat ze de volgende dag aan het doen zou zijn. Maar de vraag bleef rondzingen. Ze zette zichzelf voor een keuze: blijf ik slachtoffer,of neem ik het heft in eigen hand? Haar droom was stewardess te worden en de weg daar naartoe zou moeten gaan via onderwijs: “Education was my only way out”.

Maar dat was makkelijker gezegd dan gedaan. De school waar ze zich aanmeldde, wilde haar niet toelaten: ze was te oud voor middelbaar onderwijs, luidde de verklaring. Ze  zei dat de directeur de deur wel op slot kon houden, maar dat ze voldoende ramen zag om toch binnen te komen. liet niet toe dat haar toekomst haar ontnomen werd. “I don’t see closed doors, only open windows.”

Dat werd haar motto. Ook bij andere obstakels en afwijzingen later in haar schoolloopbaan. Ook toen ze, eindelijk op sollicitatiegesprek bij de werkgever van haar dromen – KLM – werd afgewezen. Jaren eerder had ze van een KLM-medewerker een visitekaartje gekregen, dat ze al die tijd zorgvuldig bewaard had. Ze schreef de persoon aan, legde haar verhaal uit en vroeg of er niet íets was wat ze kon doen. En hier stond ze nu, een trotse, krachtige vrouw – stewardess bij KLM, spreker op TEDx, voorbeeld voor ‘de andere Melanies’ die nog rondlopen. Een dame die er gekomen was op intrinsieke motivatie en wilskracht, en meer ondanks, dan dankzij de schoolleiders die ze op haar pad was tegengekomen.

De pedagogische vraag die aan de basis ligt van onze inspanningen bij hetkind is een waarom-vraag. Waarom en waartoe houden wij ons, als samenleving, bezig met onderwijs? Het is een vraag naar de waarden waarop we ons onderwijs gefundeerd hebben. Verklaren dat iemand 'volgens de reglementen te oud is voor school' lijkt me niet een van die fundamenten. Het is een ontkenning van de verantwoordelijkheid die een onderwijsinstelling heeft.

Melanie Burnett sprak in het middagprogramma, waar tijd is ingeruimd voor de meer persoonlijke verhalen. ’s Ochtends waren er de langere TED-talks, in de traditie van Ken Robinson, wiens boodschap nog altijd stevig doordendert op een onderwijs-TED als deze. In het ochtendprogramma was een mooie rode draad te ontwaren.

De Amsterdamse PvdA-wethouder Lodewijk Asscher vertelde hoe hij zich had gericht op de zwakke scholen in Amsterdam, met een A-Team-achtige aanpak. Amsterdam had zestig scholen waar kinderen slecht of zelfs nagenoeg geen onderwijs kregen. Asschers team was er hard ingegaan en had daarmee in eerste instantie veel leerkrachten van zich vervreemd. Constructief was dat hij het niet gelaten had bij een eenmalige interventie: de leerkrachten en scholen werden blijvend ondersteund. Het was hen gezamenlijk gelukt de orde en regelmaat terug te brengen, waardoor voor de leerkrachten de ruimte ontstaan was om te doen wat ze moesten doen. Van de zestig waren er nog tien zwakke scholen over.

Net als de andere sprekers onderstreepte Asscher de grote rol van de leraar in de ontwikkeling van een kind. Anders dan ik hem eerder had horen zeggen, bracht hij met zijn uitspraak over ‘leraren de ruimte geven’ en zijn aanvulling dat onderwijs over meer gaat dan de Haagse nadruk op het niveau van taal en rekenen, een nieuwe dimensie in. “Onderwijs gaat natuurlijk veel verder”, stelde hij. Helaas vulde hij niet verder in wat dat ‘verder’ dan was.

E-learning expert Mathijs Leendertse begon met het formuleren van een antwoord door te stellen dat het onderwijs ontkoppeld geraakt is van zijn context. Door een verbinding aan te gaan met de sociale, maatschappelijke, culturele, economische context zou onderwijs dichter bij de waarden kunnen komen die het antwoord vormen op de waaromvraag. Nyenrodeprofessor André Wierdsma vulde aan dat “de morele vragen niet gesteld worden in onze samenleving” – niet bij de politie, niet bij managers, niet in het onderwijs. Hij sprak over een ‘moral muteness’.

Arne Gast - van McKinsey - deed op zijn beurt verslag van een wereldwijd onderzoek naar onderwijs en kwam met een aantal suggesties om het Nederlandse onderwijs van ‘good’ naar ‘great’ of zelfs ‘excellent’ te brengen: het gaat om ruimte geven aan professionals, om de kwaliteit van leraren en, heel belangrijk, dat er een leidende onderwijsvisie van bovenaf is. Een visie, die volgens hem, ten ene male ontbreekt bij de Nederlandse overheid.

TEDx AmsterdamED was een sprankelende bijeenkomst, zoals we van ze gewend zijn. Mooie ideeën, doorleefde voorbeelden en een gave ‘can do’-attitude, die de dag doordesemde. En toch bleef ik iets missen: TED inspireert, maar verbindt niet verder dan op díe dag. Daarin werd voor mij opnieuw benadrukt dat hetkind een rol te vervullen heeft. Daarbij wil ik de waarom-vraag ook nog duidelijker stellen: wat is de onderbouwing, de legitimering van ons werk? Hoe willen we, als samenleving, kijken naar onderwijs? Wat kunnen we zeggen over ons mensbeeld, over onze visie op ontwikkeling, onze blik op hoe de ontplooiing van het individu zich verhoudt tot de ontwikkeling van de samenleving?

Om terug te komen bij Melanie en haar droom: het gebrek aan kompas, aan een antwoord op de waarom-vraag, lijkt me meer dan genoeg ‘sense of urgency’,

Door een late verhindering van Andrew Niemeijer - de Leraar van het jaar 2011 - miste ik diezelfde leraar op het podium van TED. Op een enkeling na, was de stem van de mensen die het dagelijks doen niet te horen. Daar moeten we volgende keer wat aan doen.

Op maandagavond - de Avond van het Onderwijs -  zag ik de documentaire ‘De les van de leraar’, waarin o.a. Jelmer Evers, Pedagogische Tact-deelnemer Neomi Lotte en Marcel van Herpen figureerden. De vitaliteit van onderwijs toont zich in de relatie tussen leraar en leerling. Onderwijs is wat er in de ruimte tussen die twee gebeurt.

Jelmers gedrevenheid, Neomi’s open zoektocht in haar klas en Marcels doortastende ervaringsreconstructie waren een meer dan duidelijke illustratie van waar het werkelijk om gaat. Want uiteindelijk, zoals Luc Stevens vorig jaar stelde in zijn lezing, is de leerling zelf het antwoord op iedere vraag die een leraar heeft.

Nickel van der Vorm, directeur NIVOZ / initiatiefnemer hetkind.org