Het recht op crises: 'Door ze te omarmen, worden de dalen minder diep'

15 maart 2016

'Een toestand waarin je niet weet wat je moet doen, denken of geloven', dat is de definitie van onzekerheid, aldus de website encyclo.nl. Schoolleider Angela Horsten zocht de definitie op, nadat zij afgelopen donderdag een dag in Driebergen had beleefd die helemaal in het teken hiervan stond. Eerst bij de coalitie van het Kind (een duurzame leergemeenschap) en daarna tijdens de Onderwijsavond met hoogleraar Paulien Meijer over het leren van docenten en het serieus nemen van onzekerheid. Horsten zet haar gedachten over de dag hier uiteen: 'Om te kunnen groeien, is een goede crisis nodig en na het bereiken van het dieptepunt kan het klimmen en opbouwen weer beginnen.'

Met elkaar voerden we tijdens de coalitiebijeenkomst de dialoog over onzekerheid. Het begrip lijkt een negatieve lading te hebben, want er zit vaak angst bij. Maar is onzekerheid iets negatiefs? Deze toestand zorgt er ook voor dat je zichtbaar maakt wat je niet weet. En het niet weten, brengt je immers verder. Het leven is een voortdurend pad van ont-wikkelen; een combinatie van niet weten en (in)voelen waarin je leert om blij te blunderen en jezelf te leren waarderen in die ont-wikkeling. Met elkaar kwamen we erachter dat we onzekerheid nodig hebben. Een gezonde dosis onzekerheid houdt je scherp: het is zowel een kwaliteit als een mogelijke valkuil.

Maar bij een gezonde balans moeten we vooral blijven ont-zekeren. Er zijn immers vele onzekerheden, maar als deze er mogen zijn en ons helpen om een hoopvolle levenshouding uit te stralen, is dat prima. Als we leren te ont-zekeren ligt er een weg open om onze talenten te ontdekken en deze te delen met de wereld om ons heen. We dienen de twijfels te omarmen en vervolgens de baas te worden. Zo ga je geloven dat jij genoeg bent en laat je los wat je volgens de buitenwereld zou moeten doen. Want dat waar jij voor staat, doe je met passie en dat is wat nodig is. Het maakt je tot een authentieker mens.

Na alle ‘onzekere’ verhalen verstilden we even; de persoonlijke verhalen zorgden voor een verdieping ten aanzien van het begrip, maar ook voor een verdieping in de onderlinge relatie. Ik mag mijn coalitiemaatjes steeds meer aanschouwen in hun authenticiteit en leer hen beter te ‘zien.’

’s Avonds was het de beurt aan Paulien Meijer. Zij vertelde over het serieus nemen van onzekerheid. Volgens haar doen wij met zijn allen aan onzekerheidsreductie. We hebben onzekerheid nodig om onze identiteit te ontwikkelen en om onze creativiteit meer de ruimte te kunnen geven. Paulien gebruikte hiervoor de quote:

'Caminante, no hay camino. Se hace camino al andar'  - 'Wandelaar, er is geen pad. Men maakt het pad tijdens het gaan' (Antonio Machado).

Bijzonder dat deze quote ook ’s middags tijdens onze dialoog aan bod kwam. Mijn conclusie is dat we het ontstaan meer de nadruk moeten geven en niet het richten. We blijven immers voortdurend in ontwikkeling, want anders loopt een mens vast. Onzekerheid brengt je in een oncomfortabele positie, maar zekerheid is eigenlijk iets statisch.

In het leraarschap (in wording) is het volgens de hoogleraar van belang dat er een gezonde balans is tussen het leren van routines en vaardigheden en het experimenteren en innoveren. Het is van belang om een veilige leeromgeving te creëren voor in essentie onveilig leren. Als we goed leren begrijpen hoe transformatief leren werkt, leert ons dat veel over hoe we kunnen omgaan met veranderingen. Het verandert jezelf als persoon.

Om te kunnen groeien, is een goede crisis nodig, aldus Meijer. In het Chinees bestaat het begrip crisis uit de beelden gevaar en kans. Een mooie tegenstelling en natuurlijk de waarheid. Wanneer we met professionals of studenten werken is het van belang om onzekerheid en crisis bespreekbaar te maken, om deze te erkennen en te steunen en zelfs om mensen daarin een duwtje te geven….

Na het bereiken van het dieptepunt kan het klimmen en opbouwen weer beginnen. Daarvoor is het van belang om ruimte te creëren voor reflectie en om veiligheid te realiseren om je te durven uiten. Zo leer je je eigen antwoorden te vinden en een eigen stem te ontwikkelen ten opzichte van de ‘socialisatiedruk’.

Meijer nodigde ons uit om bij de leraren in opleiding de tolerantie voor onzekerheid, dilemma’s en crises uit te lokken en te benutten. Want daarna lukt het je weer om te gaan ontdekken, het uit te proberen en er als een hernieuwd mens uit te komen. Je hebt deze crises nodig om te komen tot je identiteit. En dit proces blijft ook van belang na de opleiding.

Crisistolerantie zorgt voor omdenken. Ik kan volledig beamen dat dit voor mijzelf ook zo voelt. Het woord crisis klinkt heel zwaar, maar ieder mens krijgt er mee te maken. Je hebt er recht op. Door de crises te omarmen en aan te gaan, worden de dalen minder diep en lukt het je sneller om weer te gaan ontdekken en jezelf verder te ontwikkelen naar de mens die je wilt worden.

Luc Stevens sloot de avond af met de prachtige woorden dat de leraar zijn eigen instrument is en dat het onze taak is om de aankomende leraar daarop voor te bereiden. Met een gevoel van crisistolerantie en met de geruststelling dat onzekerheid nodig is om je te laten prikkelen en te ont-wikkelen ga ik de volgende crisis vol vertrouwen tegemoet en blijf ik ook duwen om een ander dit ook te gunnen. Op die manier worden we een completere professional en een completer mens. We leren ons instrument daardoor beter kennen en te bespelen. We zijn immers nooit ‘af.’

Angela Horsten is manager schoolontwikkeling bij Xpect Primair.