Het prachtige risico van onderwijs: iedereen die geïnteresseerd is in filosofie en goed onderwijs zou dit boek moeten lezen. En herlezen.

28 april 2014

Recentelijk verscheen in paperback de handelsversie van Gert Biesta’s The Beautiful Risk Of Education. 'Zoals anderen ook hebben aangegeven, doet iedere recensie het boek ergens te kort vanwege haar ongekende dichtheid aan ideeën en verankering in de pedagogische traditie,' schrijft Simon Verwer (@Denkfiguren), tevens docent aan het Hyperion Lyceum. Desalniettemin waagt hij hieronder een poging, 'al was het maar omdat ik geloof dat iedereen die geïnteresseerd is in filosofie en goed onderwijs dit boek zou moeten lezen. En herlezen.' Over de leraar als onderwijzend wezen. Prof. Gert Biesta is op 15 mei (Onderwijsavond) en 16 mei (Masterclass) in Driebergen. 

Over de leraar als onderwijzend wezen in de wereld

Wat is het doel van ons onderwijs? Deze vraag, die in de dagelijkse onderwijspraktijk vrijwel volkomen afwezig is, functioneert als rode draad in het oeuvre van Gert Biesta. Eerder schreef hij hierover:

The question of purpose is in my view the most central and most fundamental educational question since it is only when we have a sense of what it is we want to achieve through our educational efforts—and ‘achieve’ needs to be understood in a broad sense, not in terms of total control—that it becomes possible to make meaningful decisions about the ‘what’ and the ‘how’ of our educational efforts, that is, decisions about contents and processes. – Biesta: 2012.

Deze fundamentele invalshoek is een verrijking voor het denken over onderwijs. En niet alleen voor het denken over onderwijs. Biesta is in wezen een wijsgerig antropoloog: hij is, naar mijn oordeel, op zoek naar wat het betekent om mens te zijn en/of te worden. Dit is onder meer te af te lezen aan zijn interesse in ‘subjectificatie‘ en zijn gebruik van de filosofie van onder meer Levinas, Foucault en Jaques Derrida.

In het verlengde hiervan is het van wezenlijk belang om de richting van de onderneming van Biesta te begrijpen: het is niet zo dat hij een filosofische theorie opbouwt en vervolgens de implicaties hiervan onderzoekt voor het onderwijs. Nee, het werkt bij Biesta eerder de andere kant op: omdat onderwijs een creatieve beweging is die iets nieuws toevoegt in de wereld, worden we in staat gesteld om het mens worden ten volle te onderzoeken te midden van dat proces. Zoals de recensent op Learning Space schreef:

The issues which are considered are creativity, communication, teaching, learning, emancipation, democracy and virtuosity. However, in each case, this is not a simplistic discussion of how to improve creativity or teaching in the classroom through a series of ready to go solutions, but instead considers these issues from the perspective of understanding the wider ideals and philosophical foundations of education.

Het is een idioom dat zeer welkom is in een tijd waar de pedagogische traditie vrijwel verbannen lijkt uit de hedendaagse onderwijstaal. Met Het Prachtige Risico van Onderwijs is Biesta erin geslaagd om een boek te schrijven dat de mogelijkheid biedt tot zo’n alternatieve onderwijstaal: wat mij betreft is er in lange tijd niet zo’n relevant boek verschenen dat op zo’n fundamenteel niveau een potentiële bijdrage levert aan wat de herovering van het onderwijs genoemd zou kunnen worden.

In deze korte recensie poog ik om deze relevantie van Biesta zijn boek zo inzichtelijk mogelijk te maken. Ik verwijs hiervoor ook graag naar andere reviews die zijn verschenen, zoals: Learning-Space en/of Derek R. Ford. In deze recensie zoom ik in op een drietal kwesties:

1. de spanning tussen het politieke/economische/wetenschappelijke/technologische vertoog en het onderwijs als menselijke activiteit


2. de taal van het leren en ‘de dood van de leraar’


3. het belang van de relatie en (morele) oordeel van de leraar

1) De spanning in het hedendaagse onderwijsdebat

The Beautiful Risk verschijnt in een interessante tijd. De balans tussen vertrouwen en controle heeft zich wat onderwijs betreft de afgelopen decennia sterk ontwikkeld richting de laatste van deze twee pijlers. De onderwijspolitiek en het hieruit voortkomende beleid heeft zich meer en meer gericht op de creatie van een zo risicoloos en op afstand bestuurbaar onderwijssysteem. Concreet uit dit zich in de toename van de nadruk op toetsen, de uniformiteit en output-financiering. Over deze tendens schrijft Biesta op de eerste pagina:

“Yet taking the risk out of education is exactly what teachers are increasingly being asked to do. It is what policy makers, politicians, the popular press, “the public,” and organizations such as the OECD and the World Bank increaingly seem to be expecting if not demanding from education. They want education to be strong, secure, and predictable, and want it to be risk-free at all levels.” – Biesta: 2014, p. 1.

Deze reductie of ontkenning van het menselijke aspect van onderwijsprocessen naar platte (PISA) cijfers op tafel van beleidsmakers en politici leidt, zo vat ik samen in mijn eigen woorden, tot een onmenselijke of inhumane visie op onderwijs. Het is de complexiteit van de menselijke interactie die onderwijs tot onderwijs maakt waarover Biesta al enige jaren schrijft.

In Het Prachtige Risico van Onderwijs opent Biesta met een fenomenaal hoofdstuk over creativiteit waarin hij een onderscheid maakt. Voor dit onderscheid tussen sterke en zwakke creativiteit beroept hij zich op het werk de Amerikaanse, postmoderne theoloog John Caputo. In essentie gaat het hierbij om een onderscheid tussen een essentialistische, monologische, metafysische opvatting van creativiteit en en een existentiële, dialogische opvatting van creativiteit. Een concretisering van dit onderscheid is te vinden in het hoofdstuk over ‘Teaching’ waar Biesta schrijft:

“(..) the experience of being taught, the experience of receiving the gift of teaching, is not an experience that can be produced by the teacher – which means that the teacher’s power to teach is a weak, existential power, a power that relies on interaction and encounter and not a strong, metaphysical power.” p. 54

Kortom, het onderwijs of de leraar produceert niets, in de sterke betekenis van het woord. Een mens kan niets geleerd worden maar alleen iets worden aangereikt. Deze aanreiking of verleiding huisvest de sleutel tot succesvolle interactie. Filosofisch uitgedrukt: goed onderwijs schept de gelegenheid tot de mogelijkheid van de ervaring van subjectiviteit. Het onderwijs draagt bij aan het in de wereld zijn en hoe een individu zich hierbinnen kan positioneren. De wereld biedt weerstand en de taak van het vormingsproces dat onderwijs heet is om leerlingen de handvatten te bieden om succesvol in de wereld te kunnen zijn.

De idee van ‘maakbaarheid’ of ‘creativiteit’ dat nu impliciet besloten ligt in de hedendaagse onderwijspolitiek is niet afkomstig uit een oorspronkelijke onderwijstaal maar uit een economisch, technologisch of wetenschappelijk spreken over de wereld. Biesta maakt zich zorgen dat “un-educational ways of thinking about education” de pedagogisch-filosofische basis verdringen.

Wat dit praktisch betekent kan wat mij betreft geïllustreerd worden met bijvoorbeeld de aandacht voor ‘Science’-vakken en excellentie. Hoe nastrevenswaardig deze zaken in zichzelf ook mogen zijn, ze lijken bovenal het resultaat van een doorgeschoten accent op kwalificatie en socialisatie, ingegeven door economische motieven. Een perspectief waarin het belangrijkste – het subject – vergeten wordt. Het is bijvoorbeeld opvallend dat er nog steeds geen overtuigende pedagogische basis is voor het excellentie denken en dat het desalniettemin ingang heeft gevonden, al zij het niet wezenlijk onder docenten.

Lees verder

Voor meer informatie over Gert Biesta en zijn oeuvre, zie zijn website www.gertbiesta.com.  Ook interessant: op dit moment werkt René Kneyber ( @rkneyber ) aan een Nederlandse vertaling van The Beautiful Risk die naar alle waarschijnlijkheid dit najaar zal verschijnen. Voor meer informatie over de vertaling zie de website van René Kneyber.

 

 

 

 

 

Waardevolle verhalen voor goed onderwijs

Bestel: 24 euro

Iedereen maakt verschil, samen hebben we impact

Als donateur (50 euro) ontvang je ‘het Jaarboek 2014‘
en de jubileumuitgave ‘NIVOZ & de urgentie van goed onderwijs‘