We worden door Irene onderbroken in ons ontmoetingsspel. Ze ziet een mooi observatiemoment en wijst ons op een vrouw met een autistische zoon. We zien hoe de vrouw hem volgt, hem ruimte geeft, maar ingrijpt als het dreigt mis te gaan. En ik zie weer hoe moeilijk waarnemen is: de jongen komt naderbij, grijpt mijn hand en neemt me mee in zijn spel. Hij maakt me onderdeel van zijn kennismaking met de dieren.

De social photo matrix: gekmakend ver- tragend waarnemen

Om spel te kunnen lezen, te verstaan, en bij te sturen is goed waarnemen een eerste vereiste. Waarnemen en weten hoe je waarnemen beïnvloed wordt door alles wat jij meebrengt. We gaan daarom aan de slag met de social photo matrix. De social photo matrix werkt ‘gekmakend vertragend’, volgens Irene, en ‘geeft ons toegang tot ons onderbewuste.’ Waar in de social photo matrix vaak gebruik wordt gemaakt van foto’s die de deelnemers meebrengen, maken wij gebruik van onze directe omgeving. We zetelen ons op de rand van de zandbak, onze voeten woelen in het zand (tactiel spelen). Irene bakent een gebied af en laat ons een half uur lang waarnemingen roepen. Ze schrijft ze allemaal op. Na een half uur leest ze ze voor en komen er vragen: aan welke waarneming zit een emotie of oordeel vast? Zien we patronen? Heeft het delen van waarnemingen met elkaar tot gesprek geleid? Wat zeggen waarnemingen over onszelf? Ikzelf heb ergens gezegd: ‘De jongen neemt een goede sprong, en bedoelde daar vooral mee, een grote.’ Maar is een grote sprong een goede? Ik heb gezegd: ‘De omgeving is benauwend, het hek om het terrein heen gaf mij dat gevoel.’ Een deelneemster reageerde met: ‘Ik vind het wel lekker veilig voor mijn kind.’ Ook een oordeel, maar vanuit een heel andere wens. Mijn drang naar autonomie en vrijheid kleurt mijn bril, haar moederschap stuurt haar waarneming.

Zien we ook verschillende dingen? Ja. Sommige van ons zien vaders en moeders die op hun telefoon zitten, anderen zien alleen de afstand van de ouders tot de kinderen, weer anderen zien enkel de kinderen. Ook het waarnemen wordt dus bepaald door wensen, verlangens, ervaringen, je focus. Door waarnemingen hardop te delen met elkaar vergroten we elkaars kijkkader.

Tijdens de dag wordt er geleerd en wordt er over moeilijke thema’s gesproken: hoe kunnen ouders om leren gaan met ‘levend verlies’, een kind dat zich niet naar de verwachting van ouders ontwikkelt, hoe krijg je ouders mee in jouw vragen, hoe ga je zelf om met de verwachtingen van ouders? Irene en de deelnemers duiken lichtvoetig de diepte in. Hun leren is spel, maar daardoor niet minder betekenisvol. Voor mij heeft het te maken met de leeromgeving van de opleiding. Hoe dichter je als volwassene bij je eigen leervraag mag blijven, hoe meer je leren als spel blijft voelen. Hoe meer het je wellicht ook lukt om het leven als spel te blijven zien. Een spel waarin je fouten kunt maken en herstellen en je altijd beter kan worden.

In de nabespreking komt de vraag der vragen aan de orde: Wat is spel? Voordat Irene ons geruststelt – er is namelijk geen eenduidige definitie van spelen – vraagt ze ons op zoek te gaan naar beelden van spelen. We lopen rond, alleen, zoals gevraagd, maar vinden elkaar al weer snel. Er wordt gesproken, uitgewisseld en... gespeeld. Het duurt even, als één deelneemster het voortouw besluit te nemen: ze springt op de schommel en ik weet niet hoe snel ik er bij moet zijn. Een klein jongetje haakt aan, geen enkele verbazing over onze leeftijd, onze enorme lijven. Hij wil gewoon met ons schommelen. Zijn moeder kijkt wel gek.

Inge Spaander is onderwijsdenker en -maker, verhalenverteller en docent Media & Entertainment.