'Het heeft te maken met dat hoge hek om de school heen, om leerlingen die zich niet gedragen buiten de deur te houden'

3 oktober 2013

Lerares Sarina Hoogendam keek maandag met extra aandacht naar de Tegenlicht-reportage over de Hugo de Grootschool in Rotterdam en de plannen van schooldirecteur Eric van 't Zelfde. Zelf is ze namelijk werkzaam op het Educatief Centrum in Rotterdam, 'en wij hebben de ambitie om jongeren die buiten het schoolsysteem zijn gevallen weer terug te leiden naar een plekje op school of in de samenleving.'  Volgens de aankondiging wordt op de gedroomde  Superschool van Van 't Zelfde aan achterstandskinderen 'een eerlijke en gelijkwaardige toegang tot een succesvol leven aangereikt'. Maar Sarina beziet de tv-uitzending met gemengde gevoelens.  'Het heeft te maken met dat hoge hek om de school heen om leerlingen die zich niet gedragen buiten de deur te houden.' Na een bezoek aan de Conferentie Duurzaam Leren - daags later - brengt ze haar verhaal verder onder woorden... en sluit ze af met een uitnodiging.

Afgelopen maandag keek ik naar het VPRO-programma “Tegenlicht”, waarin een reportage over de ‘Hugo de Grootschool’ in Rotterdam te zien was. Deze school heeft als ambitie heeft de beste school van Nederland te worden, een superschool zelfs.

Zelf ben ik werkzaam op het Educatief Centrum in Rotterdam, en wij hebben de ambitie om jongeren die buiten het schoolsysteem zijn gevallen weer terug te leiden naar een plekje op school of in de samenleving. Ik was dus erg nieuwsgierig naar deze superschool,  waar volgens de aankondiging achterstandskinderen een eerlijke en gelijkwaardige toegang tot een succesvol leven aangereikt wordt.

De reportage begon met een schets van de problemen in achterstandswijken waar kinderen mee te maken hebben. Werkeloosheid, huiselijk geweld, drugshandel en schietpartijen. De wijk wordt zelfs de ‘beroerdste’ wijk van Nederland genoemd. Voor kinderen die dagelijks moeten overleven in deze buurt zou een superschool wel heel erg op zijn plaats zijn.

Vervolgens wordt verteld hoe deze directeur het voor elkaar heeft gekregen om binnen vier jaar een school die te boek stond als probleemschool op te schalen naar een school die bovengemiddeld scoort en veilig is. Het antwoord is heel simpel, hij heeft zestig leerlingen  verwijderd en drieënveertig docenten  weggewerkt. Vervolgens zijn er alleen universitair geschoolde docenten aangetrokken, om de overgebleven gemotiveerde leerlingen zonder gedragsproblemen naar een hoger niveau te tillen. Dan kun je inderdaad in korte tijd hele goede scores behalen.

Hij heeft zich laten inspireren door het onderwijs in Schotland, waar hij zelf als kind naar toe was gestuurd, om de achterstandswijk in Rotterdam waar hij opgroeide te ontvluchten. De kostschool in Schotland bood hem kansen die hij met beide handen aangreep en hij is blij  op die manier gevormd te zijn. Dat gunt hij ook zijn leerlingen.

De school kent één schoolregel: “Je gedraagt je.”

Helaas was er in het verleden een incident waarbij twee leerlingen een andere leerling hadden mishandeld.  Die jongens werden  zonder pardon geschorst en mochten niet meer terug komen. Dit is echter verboden bij wet. Je hebt namelijk als school een inspanningsverplichting om je leerlingen ander onderwijs aan te bieden als het door omstandigheden niet meer lukt op de eigen school. Maar dat geldt niet voor jongeren die hun ‘recht’ hebben verspeeld en ‘in de bak horen’, aldus deze directeur.  Daar zitten andere scholen ook niet op te wachten. Een rechtszaak volgde, en hij ‘won’ deze. De rechter bepaalde dat het onder deze omstandigheden inderdaad niet wenselijk was voor deze jongens om terug te keren naar hun oude school.

Om te benadrukken hoe goed en inspirerend het Schotse onderwijs is worden we door de directeur meegenomen naar de school waar het voor hem allemaal begon in Schotland. We zien keurig opgevoede kinderen in schooluniform die gevarieerd en op hoog niveau les krijgen. Mijn hart wordt warm, ja zo wil ik het ook, het liefst voor alle kinderen op de hele wereld!  De directeur maakt zijn punt en zegt: “Je kunt hier kind zijn. Je hoeft hier niet over straat te lopen en bang te zijn dat de kogels je om de oren vliegen, of er thuis wel genoeg te eten is, de kachel wel aanstaat en of je moeder aan de drugs is. “ Daar zit wat in, ik vraag me inderdaad af of deze kinderen allemaal uit de beroerdste wijk van Schotland komen. Maar in elk geval is het schoolconcept er één naar mijn hart: De ‘ principal’ legt uit: “Iedereen is anders. De leerlingen krijgen veel mogelijkheden om verschillende dingen uit te proberen, zodat ze uit kunnen zoeken waar hun talenten liggen. Wij helpen iedereen succesvol te worden, dat is heel belangrijk!”

Onderwijssysteem

“Wat mij betreft gaan we zo snel mogelijk dit systeem hier neerzetten” aldus de directeur, en vervolgens begint hij over de tekortkomingen van het Nederlandse onderwijssysteem: “Wat hebben wij ervoor gedaan om ervoor te zorgen dat er voldoende docenten opgeleid worden? Wat hebben wij eraan gedaan om ervoor te zorgen dat er nog universitair geschoolde docenten zijn? Hoe zit het met de bestuurders  die de kinderen nooit hebben gezien en niet met hun docenten praten?  Die verdienen salarissen boven de Balkenendenorm  en de docent die zijn targets moet halen zit het laagst op de loonladder.”

Ook spreekt hij zijn waardering uit voor zijn docententeam: “De docenten krijgen alle verantwoordelijkheden en bevoegdheden terug die ze in de loop der jaren zijn kwijtgeraakt. Luister naar elkaar, stimuleer elkaar en geef elkaar de ruimte. Docenten moeten het vertrouwen hebben van de schoolleiding.”  Ik kan niet anders dan dit volmondig beamen, met de aanvulling dat docenten ook vertrouwen in elkaar en de leerlingen en de schoolleiding moeten hebben.

De reportage eindigt met een diploma-uitreiking. Het slagingspercentage was dit jaar 100 %. Gelukkige kinderen, gelukkige ouders, gelukkige docenten. De droom van de directeur is echter nog niet klaar. Zijn superschool komt pas echt van de grond als het basisonderwijs er deel van gaat uitmaken, en daarbij het liefst ook een peuterklas. Vanaf twee jaar moeten de kinderen álle kansen krijgen om goed onderwijs te volgen op een veilige school. Hoewel het aanvankelijk niet lukt een basisschool op te richten of er één te vinden om mee samen te werken komt er op de valreep een geldschieter die bereid is met deze directeur in zee te gaan. Eind goed al goed.

Eind goed, al goed? Ik zit op de bank met gemengde gevoelens. Er wringt iets. Het heeft te maken met dat hoge hek om de school heen om leerlingen die zich niet gedragen buiten de deur te houden. Die eindigen meestal dan na veel schoolwisselingen, negatieve ervaringen en frustraties op mijn centrum,  waardoor ze zelf ook vaak denken dat ze hun ‘recht’ verspeeld hebben en nergens voor deugen. Probeer dat dan nog maar eens om te buigen naar iets positiefs.

Duurzaam leren

Gelukkig ben ik in de omstandigheid dat ik vaak bijeenkomsten bijwoon waar vooraanstaande professoren en pedagogen uit binnen- en buitenland hun kennis over onderwijs en opvoeding delen. Deze week was ik aanwezig op de conferentie “duurzaam leren”  en had ik de eer Andy Hargreaves te ontmoeten. Andy Hargreaves is socioloog en hoogleraar onderwijskunde aan het Boston College in Massachussets (US) en één van de meest prominente  woordvoerders in het debat over de toekomst van onderwijs. Zijn leerstoel is speciaal ingesteld om sociale rechtvaardigheid te bevorderen en onderwijstheorie en praktijk met elkaar te verbinden. Hargreaves is medeoprichter en directeur van het International Center of Educational Change op het Ontario Institute for Studies in Education en  gastdocent op vele universiteiten over de hele wereld.

Op dit congres gaf hij een inleiding met als titel: The Dutch way in Education. Hij stak ons een hart onder de riem door te stellen dat het Nederlandse onderwijssysteem in de top tien staat van beste onderwijssystemen ter wereld.  En evenzo belangrijk, dat de Nederlandse jeugd wereldwijd het meest gelukkig is.

Waar zijn we als klein landje goed in volgens hem: Welvaart, gelijkheid, vrijheid en autonomie en innovatie. Om de opbrengsten van schoolssystemen te verhogen zijn een paar punten van belang.

Allereerst moet je niet denken dat het mogelijk is om zomaar een goed onderwijssysteem over te nemen uit een ander land.  Ieder land is uniek en heeft een eigen cultuur. Er zal goed gekeken moeten worden naar de eigen geschiedenis, populatie en wensen voor de toekomst. Uitgaan dus van eigen kracht!

De lat aan de bovenkant van het onderwijs hoog leggen, zonder aan de onderkant iedereen een stapje hoger te tillen, leidt niet tot onderwijsverbetering.  Uit onderzoek blijkt dat onderwijs alleen verbetert als geïnvesteerd wordt in de basis, dáár moet de lat omhoog. Inclusiviteit  is daarbij belangrijk, iedereen moet verbeteren.  Als dat lukt gaat het  in het hele onderwijs beter en worden de leeropbrengsten aan de bovenkant vanzelf hoger. Dit kost echter tientallen jaren. Het duurt dus lang voor de opbrengsten zichtbaar zijn.

Uitgaande van het professionele kapitaal dat beschikbaar is in het onderwijs, is het belangrijk niet te focussen op het menselijke kapitaal maar op het sociale kapitaal. Het lijkt logisch te investeren in de talenten van individuele mensen om het menselijke kapitaal te vergroten.  Maar daardoor wordt het professionele kapitaal als geheel niet groter.  Menselijk kapitaal vergroot alleen als het wordt gedeeld en gaat circuleren. Daarvoor is sociaal kapitaal nodig. Leerlingen, leraren en scholen verbeteren het meest als ze van elkaar leren.  Investeren in  het menselijke kapitaal vergroot niet het sociale kapitaal, maar investeren in sociale kapitaal vergroot wél het menselijke kapitaal. Besluitvormingskapitaal is daarbij de derde component. Dat is de vaardigheid om verstandige en professionele beslissingen te nemen. Deze is minstens zo belangrijk. Denk hierbij aan professionals die onder verschillende omstandigheden de juiste keuzes maken.

Met dank aan Andy Hargreaves en zijn verhaal kon ik het toch niet laten mijn gedachten te laten gaan over deze superschool en de ambities van de directeur om het onderwijs in Nederland op een hoger plan te tillen.

Om de leerresultaten te verbeteren is hij uitgegaan van een Schots onderwijsmodel. Dit model heeft hij overgenomen en neergezet in een achterstandsbuurt  in Rotterdam. Is ooit de vraag gesteld of dit past binnen de geschiedenis, populatie en wensen van de buurt?

Om onderwijs te verbeteren moet iedereen aan de onderkant van het onderwijs een stapje hoger getild worden. Op de superschool worden jongeren met gedragsproblemen niet toegelaten. Een grote groep jongeren wordt buitengesloten en inclusiviteit is er niet. In een buurt waar je soms geen kind kunt zijn. Je over straat loopt en bang bent  dat de kogels je om de oren vliegen, of er thuis wel genoeg te eten is, de kachel wel aanstaat  en of je moeder aan de drugs is, staat er een hoog hek om de school waar je zou willen zijn, als je maar niet zoveel zorgen had om te overleven. Soms lukt het dan even niet om je te ‘gedragen’. Heb je dan je ‘recht’ verspeeld en hoor je in de bak?

Investeren in professioneel kapitaal door alleen universitair geschoolde leraren aan te nemen? Dat is dus uitgaan van het vergroten van menselijk kapitaal. Drieënveertig leraren zijn verdwenen, en het lijkt erg moeilijk de openstaande vacatures op te vullen met uiterst getalenteerde top quality docenten.  Maar waar was de investering in het sociale kapitaal? Wat zou er gebeurd zijn als de goede docenten hun ervaring hadden kunnen delen? Dan hadden we op Zuid drieënveertig leraren extra gehad om de kinderen goed onderwijs te geven.

Ik kan het deze directeur niet kwalijk nemen dat hij zeer ambitieus en gedreven het beste in de kinderen naar boven probeert te halen, want de bedoelingen zijn goed.  Wat zou het alleen fantastisch zijn als het hek om deze school verdween. Dan zouden álle kinderen een kans krijgen en in hun wijk gebruik  kunnen maken van een school met de beste leraren en een goed onderwijsconcept.

Het is niet zo moeilijk. Het is gewoon niet meer doen van het zelfde, maar gebruik maken van de expertise die er is in Rotterdam. Ik nodig de directeur van deze superschool uit de dialoog aan te gaan en de verbinding te zoeken. Tenslotte streven we uiteindelijk met zijn allen hetzelfde doel na: achterstandskinderen een eerlijke en gelijkwaardige toegang tot een succesvol leven aanreiken, ook de kinderen die het moeilijk hebben en geholpen moeten worden met hun gedrag.

Sarina Hoogendam is werkzaam bij het Educatief Centrum in Rotterdam, onderdeel van de Stichting Horizon. Ze behoort tot de eerste lichting deelnemers aan het traject Pedagogische tact van het NIVOZ en schrijft regelmatig blogs voor hetkind.org