'Het denken van de leerkracht is van grote invloed op resultaten van de leerling'

3 april 2015

In het onderwijs heerst nog vrij algemeen de veronderstelling dat prestaties van leerlingen primair afhankelijk zijn van 'intelligentie en milieu' en dat deze beide niet beïnvloedbaar zijn. Dit is een dubieuze gedachte, betoogt Luc Stevens in een eerdere publicatie 'Over denken en doen'. Machiel Karels van www.wij-leren.nl bewerkte zijn werk in een artikelenserie. 'Het denken van de leerkracht is van grote invloed op de resultaten van de leerling'.

Definitie werkmodel

Mensen denken. Dus ook kinderen denken. Wij zijn geen actie-reactie machines. Wij kennen de situatie waarin wij ons bevinden, dit wil zeggen wij weten wat deze voor ons welbevinden betekent. Wij zijn ons bewust van onze situatie en van onze plaats daarin en proberen te voorspellen hoe een situatie zich zal ontwikkelen. Situaties en toekomstige situaties worden door ons beoordeeld vanuit de vraag hoe voordelig deze voor ons zijn of zullen worden. Tegen deze achtergrond heeft ons gedrag altijd betekenis, heeft altijd iets te zeggen.

Persoonlijke overtuigingen

Het geheel van persoonlijke opvattingen, overtuigingen en doelen of, samengevat, het geheel aan persoonlijke betekenissen dat ons gedrag bepaalt, noemen wij ons intern werkmodel. Dit begrip komt uit onderzoek naar de ontwikkeling van gehechtheid bij jonge kinderen aan hun opvoeders, maar kan ons in de discussie over de leraar-leerling relatie zeer van dienst zijn.

Eerder al hebben we gewezen op het cruciale belang van de vraag hoe een leraar over haar leerlingen denkt. Dit bepaalt haar gedrag en, omgekeerd, zullen in haar gedrag haar opvattingen herkenbaar zijn, zoals uit onderzoek blijkt.

Verwachtingen

Belangrijke componenten van het intern werkmodel van een leraar zijn haar verwachtingen en attributies of oorzakelijke toeschrijvingen van succes en falen van haar leerlingen en van zichzelf. Verwachtingen en attributies blijken de kwaliteit van het onderwijsproces en de resultaten van leerlingen belangrijk mee te bepalen. We zullen zien hoe dit in zijn werk gaat.

De invloed van verwachtingen van leraren

Meer dan je zou vermoeden gaan leraren met leerlingen om vanuit een bepaalde opvatting over die leerlingen. Je zou kunnen zeggen: leraren hebben hun theorieën over hun leerlingen. Deze theorieën krijgen in het intern werkmodel van de leraar al snel na het begin van het schooljaar vorm.

Voorspellingen

Ze houden sterk verband met de plaats van de leerling in de prestatiehiërarchie. Op grond van hun theorieën doen leraren voorspellingen over het eindresultaat van leerlingen en spreken zij verwachtingen uit. De prestatiehiërarchie houdt aldus een hiërarchie van verwachtingen in en deze hiërarchie of ordening van leerlingen blijkt zeer stabiel, verandert niet gemakkelijk gedurende het jaar.

Dit laatste kenmerk verwijst naar de in het onderwijs nog algemeen gangbare veronderstellingen dat prestaties primair afhankelijk zijn van intelligentie en milieu en dat deze beide niet beïnvloedbaar zijn, een dubieuze gedachte.

Verwachtingen zijn bekend

Modern motivatie-onderzoek naar leraar-leerling interacties in de klas laat zien dat leraren op talloze manieren hun verwachtingen aan hun leerlingen laten blijken. Leerlingen (ook jonge leerlingen) blijken de verwachtingenhiërarchie van hun leraar te kennen. Zij maken deze op uit de verschillende manieren van omgang van de leraar met haar leerlingen.

Fragment uit: Over denken en doen! (1998) . Meer te lezen via deze link: Het intern werkmodel van de leraar.

Deze publicatie is de vrucht van samenwerking  en discussie in de Utrechtse onderzoeksgroep ‘leraar-leerling interactie’, waarvan deel uitmaakten: Dr. Wim van Werkhoven, Dr. Auktje Jager, Dr. Jos Castelijns en Prof. Luc Stevens.