Gehoor geven aan het 'niets'

4 januari 2017

'We denken dat ons leven steeds overzichtelijker en objectiever is geworden in de loop der eeuwen. Het tegendeel is echter waar. De prikkels die we dagelijks tot ons nemen zorgen voor een enorme overdaad aan informatie.' Mocht je nog een paar dagen vakantie hebben, lees dan mee met Pascal Cuijpers pleidooi voor een overgave aan het niets. 'Meer van alles en het creëren van oneindige mogelijkheden benemen ons soms letterlijk de overgebleven (rest)ruimte.'

Het is enorm paradoxaal om te weten dat chaos aan de gehele Griekse mythologie ten grondslag ligt. Chaos staat namelijk voor ‘leegte’ en ‘niets’. Uit deze ondefinieerbare en bodemloze chaos ontstonden vervolgens iets minder abstracte begrippen, zoals nacht en aarde. Aarde maakte vervolgens vanuit haar basis bergen, zee en hemel. Het heelal kreeg hierdoor gestalte en men kon het onbevattelijke langzaamaan gaan beredeneren en rangschikken.

Dat we als mens altijd zoekende zijn naar definiëring en vorm in het leven heeft indirect nog altijd te maken met deze leegte en chaos die ontstonden vanuit de Griekse mythologie. We denken dat ons leven steeds overzichtelijker en objectiever is geworden in de loop der eeuwen. Het tegendeel is echter waar. De prikkels die we dagelijks tot ons nemen zorgen voor een enorme overdaad aan informatie. Deze informatie moet allemaal gecodeerd worden in onze hersenen, waarbij alles wat we waarnemen gefilterd en geordend wordt en in talloze laatjes al dan niet wordt opgeslagen. Op deze manier begrijpen we in grote lijnen wat er om ons heen gebeurt, hoe we hier het beste mee om kunnen gaan en hoe we hier met de beste wil op zullen reageren. Ons brein wil ons te allen tijde behoeden voor miscommunicatie en staat altijd letterlijk in dienst van onszelf bij het vormen van een beeld, in welk soort gedaante of opvatting dan ook.

Dat we tegenwoordig steeds meer moeite hebben met het definiëren van het leven in het geheel en de middelen om ons heen als onderdeel hiervan, is evident aan de huidige tijdgeest. Voordeel is dat we er in meegroeien en de mogelijkheid hebben om er deel van te worden óf juist niet. We hoeven bijvoorbeeld niet per se mee met de digitale stroom die ons leven opvult, over lijkt te nemen, zogenaamd duidelijker maakt en steeds meer (on)overzichtelijke mogelijkheden biedt. Het gevaar zit hem echter in de menselijke behoefte aan volledigheid en het opvullen van de summiere, lege ruimte om ons heen. Het wereldwijde web slibt langzaam dicht, lege vlaktes worden volgebouwd en torens rijzen de hemel in. Er is tegenwoordig steeds minder aandacht voor het Niets.

Ook in de kunstwereld wordt er doorgaans gretig ingezet op schilderijen en beelden die voldoen aan de zogenaamde Gestaltwetten. Hierbij worden afgebeelde vormen onderscheiden van de achtergrond en zorgen deze desbetreffende vormen bij elkaar voor een eenduidig geheel. Ons brein probeert namelijk altijd een ‘Gestalt’ te zien, als samenhangend geheel en herkenbaar beeld. Maar vaak is het juist interessanter om de restruimte in te zetten, ter compensatie van een afbeelding. Niet de losse, figuratieve onderdelen, maar de lege ruimte eromheen. ‘Restruimte’ blijft echter een doodgeboren kindje, juist omdat het te abstract is bij het rangschikken van beelden, die ons reflexmatig de weg wijzen in een betekenisvolle weergave.

Dit is jammer. Onze drang naar opvulling en angst voor de leegte heeft een vleesgeworden ‘horror vacuï-monster’ van de mens gemaakt. Meer van alles en het creëren van oneindige mogelijkheden benemen ons soms letterlijk de overgebleven (rest)ruimte. We zouden ons echter ook wat minder kunnen laten leiden door de drukte van alledag en meer kunnen laten beïnvloeden door de leegte. Want waar Chaos begint, krijgt rust gestalte. Het maakt alles overzichtelijker en biedt nieuwe inzichten. Daar zal uiteindelijk Niets of niemand slechter van worden.