Filosofisch gesprek: niemand heeft het ‘uiteindelijke’ antwoord

28 februari 2015

In Nederland hebben vier scholen in Nederland filosoferen écht opgenomen in het curriculum. Maar als Ed Weijers een presentatie of workshop verzorgt krijgt hij vaak van leerkrachten te horen ‘dat doe ik eigenlijk al’. Wat bepaalt of een gesprek ook echt filosofisch is? Wat zijn de juiste vragen? En hoe breng je diepgang als leraar, zonder te sturen? Weijers is al 22 jaar betrokken bij  het Centrum Kinderfilosofie Nederland. Zijn bijdrage.

In Nederland hebben vier scholen in Nederland filosoferen écht opgenomen in het curriculum. Zij zeggen: ‘dit is wat wij doen: in elke groep, elke week een filosofisch gesprek’.  En we weten ook dat er individuele leerkrachten zijn die op een of andere manier in aanraking zijn gekomen met filosoferen met kinderen, ervaren hoe boeiend dat is en er een eigen invulling aan hebben gegeven. Sterke ‘solisten’ noem ik die altijd.

Duidelijk is dat leraren zien dat het filosoferen met kinderen iets toevoegt aan hun onderwijs, aan hun relatie met de kinderen en aan de verhoudingen tussen de kinderen.  Daarom gun ik het eigenlijk alle kinderen van alle scholen en alle leeftijden om gesprekken te voeren over onderwerpen op een filosofische manier. Mijn overtuiging is dat ze belangrijke vaardigheden leren die ze in het leven nodig hebben.

Om te beginnen met het ontdekken dat het OK is om na te denken over vragen waar niemand het uiteindelijke antwoord op heeft. Die vragen zijn er gewoon. En kinderen hebben die. Toch mooi om te ontdekken dat je niet de enige bent met vragen als ‘zijn dromen echt?’, ‘waarom moet ik luisteren naar mijn moeder?’, ‘kan je denken wat je wilt?’.

Samen hierover nadenken helpt om meer inzicht te krijgen en verschillende perspectieven te ontdekken. Daarvoor moet je wel leren goed te luisteren naar anderen en leren je eigen gedachten helder onder woorden te brengen.  Maar gelukkig hoeft er niemand te winnen in een ‘filosofische onderzoeksgroep’.  Sterker nog, het is heerlijk als een medeleerling een totaal ander idee of argument heeft. Dat maakt het spannend, interessant en kan juist helpen om een situatie beter te begrijpen. Zo’n ‘open’ houding  moeten de meeste kinderen wel eerst leren:  respect hebben voor de gedachten en ideeën van een ander. Lijkt me ook een mooi basale vaardigheid die we in onze huidige en toekomstige maatschappij nodig hebben.

En filosoferen helpt ook om wat meer duidelijkheid te krijgen over je eigen gedachten. Waarom denk je wat je denkt? Reflecteren wordt dat ook wel genoemd. Liefst kritische reflectie.

Er is veel te vertellen over filosoferen met kinderen. Mogelijk later meer. Terug naar de leraren. Afgelopen jaar zijn 21 deelnemers gestart aan de Beroepsopleiding Filosoferen met Kinderen en Jongeren die verzorgd wordt op de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) in Leusden. Aan het einde van de opleiding, die tien weekenden duurt, geven deelnemers aan veel geleerd te hebben van de verschillende gastdocenten. Maar altijd geeft een deel ook aan ‘het nog steeds moeilijk te vinden diepgang aan te brengen in het gesprek zonder te veel te sturen, de juiste (tussen)vragen te stellen om het gesprek filosofisch te maken, te bepalen of een gesprek echt  filosofisch is’.

‘Het is veel gecompliceerder dan ik inschatte’, is een terugkerende reactie. ‘Het vraagt veel kennis, vaardigheden en oefening.’ Gelukkig realiseren ze zich ook  ‘dat de grote meerwaarde en het maatschappelijk belang duidelijker zijn geworden’ en ze ‘met nog meer enthousiasme aan de slag gaan’.

Ed Weijers was voorzitter Centrum Kinderfilosofie Nederland en  senior consultant EPIC International. 

Meer informatie over de Beroepsopleiding Filosoferen met Kinderen en Jongeren achter de link.