Feedback geven. Ja. Maar wel vanuit gelijkwaardigheid, vanuit perspectief van de leerling

17 november 2016

Adrie Groots kijk op onderwijs ging ondersteboven, bij zijn bezoek aan de Essential Schools in de Verenigde Staten. Vooral in de wijze waarop leraren feedback geven, zaten 'lessons to be learned’. Bij uitspraken van Kenya - een van de leerlingen van de Parkerschool in Devens – staat Adrie even in dit blog stil. ‘Ik heb fantastische leerkrachten. Zij zijn er altijd voor me, ze kennen me echt en weten waar ik mee bezig ben. Als ik een vraag aan ze stel, krijg ik een vraag terug.’ 

Thuisgekomen ben ik eerst maar eens wat onderzoek gaan doen naar feedback, wat daarover bekend is of wordt verteld.

Een greep uit wat literatuur:

Feedback is een krachtig instrument om het leerproces van leerlingen te bevorderen. Het is informatie die de leraar geeft over het presteren van de leerling. De kwaliteit van feedback is een belangrijke voorspeller van leerprestaties van leerlingen.
De individuele behoefte van een leerling bepaalt of de feedback aansluit of juist niet. Feedback bevestigt of er goed gewerkt wordt en bevat ook opbouwende kritiek voor verbetering van zwakke onderdelen in het werk. Het vertelt wat er moet gebeuren en hoe dit moet gebeuren. Feedback helpt als er opmerkingen en suggesties worden gegeven en biedt leerlingen een leidraad in het  herzien van hun eigen werk.

Los van de enorm positieve insteek die ik in alle literatuur tegenkom (over de wijze waarop je feedback kunt en moet geven, en ook ontvangen), blijft in deze omschrijvingen bij mij het beeld hangen van ongelijkheid van personen. Hoe correct, positief en goed bedoeld de feedback ook wordt gegeven, er zit een idee aan vast: ‘Ik zal het je nog een keer vertellen.’

Tekstvak: Top tien hoogste effectgroottes
Welke tien ingrepen zijn het meest effectief?

 Ingreep                     Effectgrootte
1    Jezelf op voorhand een cijfer geven/verwachtingen van leerlingen    1.44
2    Programma's Piaget    1.28
3    Reactie op interventieprogramma    1.07
4    Geloofwaardigheid leraar    0.90
5    Formatieve interpretatie geven    0.90
6    Micro-lesgeven (micro-teaching)    0.88
7    Klassengesprek    0.82
8    Begrijpelijke aanpak voor leerlingen met leerstoornis    0.77
9    Helderheid leraar    0.75
10    Feedback    0.75

Deze ingrepen komen uit Appendix C, een lijst met de effecten van 150 ingrepen op de prestaties.

Onderwijskundige en onderzoeker John Hattie - auteur van o.a. Visible learning -  beschrijft in zijn vervolgboek - Visible Learning for teachers (in het Nederlands vertaald als " Leren zichtbaar maken") - ook over de effecten van allerlei ingrepen. Hij aanschouwt interventies echter vooral vanuit het perspectief van de leerkracht.

‘Feedback’ staat op de 10de plaats van meest effectieve interventie. Het is interessant om te kijken wat er hoger op de lijst staat. En dan vooral vanuit het perspectief van de leerling. ‘Jezelf kennen en - vanuit veiligheid en vertrouwen - hoge verwachtingen mogen hebben' lijkt mij een hele mooie. Vooral bij jonge kinderen is er gedrag - ontdekkend leren - waarbij ze, zonder oog voor welk gevaar dan ook, (on)verantwoorde stappen zetten in de 'grote' wereld. Vanuit een wat bredere vertaling zou je hier het belang van (zelf)reflectie kunnen herkennen. Wat mij betreft de basis van bewuste ontwikkeling.

Ook het werk van Piaget (links), in relatie tot Vygotsky, geeft vanuit het perspectief van de leerling een intrigerend beeld.

Opmerkelijk is dat John Hattie zoveel waarde hecht aan de programma's van Piaget. Het zijn uitgangspunten die heel herkenbaar zijn in het instrumentele, methode- en toetsgestuurde onderwijs dat we in Nederland, maar ook in andere Westerse landen veelvuldig tegenkomen. Zou het zo kunnen zijn dat Hattie - die uitgaat van duizenden wetenschappelijke studies en verwante data -tot de conclusie is gekomen dat programma's van Piaget heel belangrijk zijn in het onderwijs, omdat datzelfde onderwijs op dit moment zo is ingericht? Zeg maar ‘Wij van WC-eend, bevelen WC-eend aan’.

Juist in een aantal Westerse landen - Nederland, Finland, Schotland, USA (Essential schools) - zijn inmiddels andere inzichten ontstaan over het kind, leren en ontwikkeling.  Wat dat betreft past Vygotsky, met zijn sociaal constructivisme, veel beter bij deze nieuwe inzichten. Daar ontdekt, verkent en maakt een kind zich de wereld eigen vanuit zelfkennis en reflectie, in een uitdagende omgeving, samen met anderen (kinderen en volwassenen):

Onderwijs en leren, uitdagend, binnen een rijk leef- en leerklimaat, vanuit de ontwikkelingsbehoefte van het kind. In constante interactie met die omgeving. Met volle bewustzijn van zichzelf, en ook van die omgeving. Samen een omgeving scheppend - waarin eigen balans en welbevinden van anderen, voorop staat.

Op de website www.delerendedocent.com vond ik - naast andere prachtige en concrete voorbeelden en verhalen – het overzichtje over leertheoriën. Het is niet mijn bedoeling om dit stap voor stap en instrumenteel in te willen voeren, maar het dient mij veel meer als bewustwording van de elementen waar het mij in onderwijs om gaat.

Terugkomend op feedback en Hattie is mijn persoonlijke overtuiging dat een gelijkwaardige relatie tussen kind-leerkracht-ouders, vanuit het willen realiseren van veiligheid en welbevinden, de basis is van ontwikkeling. Het eigenaarschap van leren en ontwikkelen ligt echter bij het kind zelf. Met de nodige virtuositeit  (Biesta) en sensitiviteit (Van Manen) acteert de professional om het kind heen, onder meer door het stimuleren van 'deep learning', het kind versterken in het eigen denken.

Adrie Groot is voorzitter van het College van Bestuur van stichting Flore, dat meer dan 25 basisscholen onder zijn hoede heeft in Heerhugowaard en omgeving.