Exnovatie, een ander perspectief op beter onderwijs: van niet naar wel!

7 april 2014

Op zoek naar (nog) beter onderwijs, is  innovatie al heel wat jaren een zoemwoord. Volgens Jessica Mesman (41) - universitair hoofddocent aan de universiteit van Maastricht - is dat maar de helft van het verhaal. Zij pleit voor ‘exnovatie’. Dat is binnen je school meer aandacht hebben voor wat al goed gaat, wie daarvoor zorgen en die kennis en kracht inzetten bij verbeterprocessen. Mesman was dé verrassing tijdens het Brabantse ‘MeeMaakEvent’ van het  Samenwerkingsverband Passage, waaronder 53 scholen uit het primair onderwijs rondom en in Den Bosch vallen. Tjeu Seeverens luisterde en zette haar verhaal op papier. 'Een ander perspectief op onderwijs: Van niet naar wel!'

Jessica Mesman promoot exnovatie tot nu toe vooral in de zorgsector en dan met name op de intensive care van het ziekenhuis in Maastricht. Als het aan haar ligt, is nu de onderwijswereld aan de beurt. Ze begint met een metafoor. 'Stel er zit een vetvlek op je muur. De kans is groot dat je die pas weer ziet, vlak voordat je visite krijgt.' Op eenzelfde manier geraakt in de loop der tijd ook heel wat buiten je blikveld als het om die dingen gaat die - bijna vanzelfsprekend - steeds goed gaan. En dat is heel wat waard. 'Je kunt exnovatie ook als een soort tegenbeweging zien tegen de trend om het reeds bestaande te veronachtzamen of zelfs te veroordelen. Wat reeds bestaat, is namelijk niet per definitie minder waard of interessant. Zeker als je je daarvan weer eens bewuster wordt en expliciet maakt wat reeds aan krachtenvelden aanwezig is, vergroot je aanzienlijk de kans op succes bij verbetertrajecten.'

Afstand nemen
Exnovatie vraagt het vermogen om even wat afstand te nemen en een pas op de plaats te maken. Jessica Mesman: 'Je moet dan in feite met de ogen van een buitenstaander naar allerlei processen binnen je school kunnen kijken. Wat gaat nu echt goed op onze school? Hoe komt dat? Welke competenties van onze eigen onderwijsmensen hebben daarvoor gezorgd? Kunnen we die in de toekomst ook inzetten op momenten dat we aan iets nieuws willen beginnen of als er bijvoorbeeld een conflict dreigt? Wie van ons is overeind gebleven of juist krachtiger op de voorgrond getreden toen het wat minder liep? Welke situaties lenen zich er in de toekomst waarschijnlijk voor om heel bewust deze collega’s weer in te zetten?'

Video
Om die waarnemingen te objectiveren, maakt Mesman graag gebruik van ‘video-reflexiviteit’ binnen (onderwijs)teams. Jessica Mesman: 'Bij het inzetten van exnovatie vind ik een belangrijk uitgangspunt dat teams eerst zelf formuleren aan welke zaken ze graag willen werken. In het onderwijs kun je dan bijvoorbeeld denken aan opnames van leerlingbesprekingen, vergadermomenten, maar ook wat er in de gangen of in de pauze gebeurt. Dan ga je samen die beelden bekijken. Het is dan voorspelbaar en zeer menselijk dat er dan meteen geroepen wordt wat er verkeerd gaat. Je moet dus een bewuste interventie plegen om een mindshift te maken om antwoord te krijgen op de vraag: wat zie je nu dat er allemaal goed gaat?”

Kinderen
Mesman gaf de workshop samen met Martijn Galjé, verbonden aan het NIVOZ en beheerder van de onderwijssite ‘Beter Functioneren’. Martijn vult aan: 'Wat ik ook een mooie suggestie vond, was het filmen van de manier waarop leerkrachten bij het begin van de lessen hun leerlingen begroeten. Zet die momenten maar eens achter elkaar en bespreek die samen. En fantastisch vond ik het moment waarop een van de juffen vertelde hoe zij vaker een opname van iets in haar lessen maakt en die dan vervolgens laat zien aan en bespreekt met de kinderen van haar klas. Mooier kun je het toch niet bedenken om kinderen al op jonge leeftijd mede-eigenaar van hun leerproces te laten zijn?”

Oefening
Jessica Mesman: ‘Exnovatie doet ook recht aan creativiteit en vindingrijkheid van leerkrachten, maar het vraagt ook deskundigheidsscholing. Het maken van de opnames lijkt een eenvoudige klus, maar is dat niet. Het is voortdurend keuzes (leren te) maken en ook nog in de gaten hebben wat er buiten het oog van de lens gebeurt. Ook zijn we zo gefocust op wat niet goed gaat, dat het echt oefening kost om te leren zien wat er wel allemaal goed gaat.'

Jessica en Martijn faciliteerden in Den Bosch met hun workshop dus de overstap ‘van niet naar wel’. Dat is ook het motto van Harriët Kollen en Rusz Bisecker Vacca van Vuur&Vlam, die de hele organisatie van dit eerste onderwijskundige MeeMaakEvent voor hun rekening namen. Jessica Mesman: “Het basisprincipe van exnovatie, het gebruikmaken van de kracht van mensen binnen je team, is ook de grondgedachte van al het werk van dit tweetal. Vooral Harriët Kollen heeft me geïnspireerd om exnovatie in het onderwijs samen te gaan toepassen.”

Tjeu Seeverens is creatief leider/kennismakelaar van de TalentenAcademie SVO|PL. Dat is een onderwijskundig Expertisecentrum voor leerlingen, docenten en ouders - zowel online als ‘live’- voor acht scholen van voortgezet onderwijs in Zuid-Limburg.

Lezersservice:

• Voor meer info over exnovatie kun je contact opnemen met [email protected] of [email protected] en [email protected]


• Lees ook het artikel waarin Netty Gelijsteen de vraag stelt of exnovatie voor schoolleiders ook een middel is om de aardering van en voor docenten te organiseren. Is exnovatie een middel voor de schoolleiding om de waardering voor de docent te organiseren?


• Over het MeeMaakEvent in Den Bosch is na afloop een uitgebreide site verschenen met verslagen, een overzicht van ale workshops, de volsterk andere aanpak en beeld- en filmmateriaal.  Klik hier.