Essentie van scholen: 'Van jongs af aan leren je hersens goed te gebruiken'

9 juli 2014

Rikie van Blijswijk bezoekt al ruim zes jaar de Essential Schools in de Verenigde Staten. Ze blijven haar dusdanig fascineren en inspireren, dat zij een boek erover schreef: Essential Schools in de VS - 'Scholen die je leren wie je bent'. 'Niet leren wát te denken, maar hóe na te denken, daar staan de scholen voor. Het voertuig daarvoor is de stroom van vragen, die zowel de leraren als de leerlingen iedere dag stellen, over zichzelf, aan elkaar en over het thema dat aan de orde is.'  

Iedere keer als ik een Essential School in de VS binnenkom, groeit mijn respect voor deze scholen: door het bijzonder gewone, het waarden gestuurde en vooral het pedagogische onderwijs. De relatie tussen de leerlingen en tussen de leraren en de leerlingen, de hoge verwachtingen die iedereen van elkaar heeft, de hoge kwaliteit van de lessen, waarin verschillende perspectieven voor een thema zijn opgenomen, laten mij weer voelen waarom leraar zijn een prachtig vak  is en waarom ik daarvoor ooit gekozen heb. De persoonlijke waarden van de leraren, hun visie op onderwijs en leren en hun passie om er voor elke leerling te zijn is het cement tussen de stenen waarmee deze scholen zijn opgebouwd.

Uiteraard is het onmogelijk om zo’n concept mee naar Nederland te nemen vanwege culturele en sociaal economische verschillen. Dat hoeft ook niet: we hebben onze eigen krachtige leraren, docenten én leerlingen.

We kunnen ons wel spiegelen aan deze scholen als het gaat over waardengestuurd onderwijs, de passie van de leraren en de koestering van hun ambacht, de professionele ruimte die ze hebben én gebruiken en hun visie op leren en onderwijzen.

De 1500 Essential Schools in de VS organiseren hun onderwijs vanuit The Ten Common Principles, die leidinggevenden, leraren en docenten, leerlingen en ouders onderling binnen de onderwijsgemeenschap verbinden.  De scholen die op deze manier werken samen in The Coalition of Essential Schools.

Deze leraren weten waarvoor ze op school komen en leven dat dag in-dag uit aan hun leerlingen voor. Ze delen een passie voor hun leerlingen, voor onderwijs en voor een democratische en gelijkwaardige toekomst voor alle leerlingen. Het voertuig daarvoor is de stroom van vragen, die zowel de leraren als de leerlingen iedere dag stellen, over zichzelf, aan elkaar en over het thema dat aan de orde is.

De sfeer van vertrouwen en fatsoen creëert een sterk gevoel voor de gemeenschap, waarin leerlingen hoog gemotiveerd blijven. Het onderwijs is persoonlijk en gericht op het kritisch overdenken van zichzelf, de ander en de wereld om hen heen in het hier en nu.

Op de langere termijn ligt de focus op het verwerven van toekomstig leiderschap en burgerschap van de leerlingen.

De kracht van deze scholen zijn hun tien betekenisvolle uitgangspunten, The Ten Common Principles:

• Learning to use one’s mind well


• Less is More, depth over coverage


• Goals apply to all students


• Personalization


• Student-as-worker, teacher-as-coach


• Demonstration of mastery


• A tone of decency and trust


• Commitment to the entire school


• Resources dedicated to teaching and learning


• Democracy and equity

Prof. Dr. Luc Stevens bezocht in 2004 enkele Essential Schools. Bovenstaande Common Principles vormden in 2009 voor hem een inspiratiebron om de leidende principes van dit platform te formuleren waarin de leden van deze community - de leraren, de schoolleiders, de ouders en andere onderwijsbetrokkenen - zichzelf zouden herkennen en elkaar konden vinden.

Zowel in de leidende principes van hetkind als The Common Principles van de Essential Schools is de grondtoon hetzelfde. Het is de toon van menselijke waardigheid.

De ‘principes voor goed onderwijs’ van hetkind wijken echter ook af van hun Amerikaanse voorbeeld. Ten eerste omdat de Common Principles voor de Essential Schools  een koerswijzer vormen  voor het handelen in de praktijk. Voor hetkind.org geldt daarentegen dat de vertrekpunten meer een ‘richting van denken’ zijn en het fundament vormen van een goede veelvormige onderwijspraktijk.

Het tweede verschilpunt ligt in de zorg voor elkaar. West-Europa is gewend aan een sterk sociaal vangnet en een zorgcultuur; de Verenigde Staten kennen nauwelijks een vangnet en kinderen moeten er hard werken om met een studiebeurs naar  hun (dure) ‘College’ te kunnen gaan’.

Toch zijn het niet deze uitgangspunten, maar de persoonlijke missie van elke leraar, die het verschil maakt voor de leerlingen. De didactische kwaliteiten zijn excellent, maar met name hun pedagogische kwaliteiten maakt een Essential School tot een omgeving, waarin iedere leerling tot zijn recht komt. Deze leraren en docenten  willen zo dicht mogelijk bij hun leerlingen staan en bieden uitmuntende feedback, zodat de leerlingen én weet hoe hij verder kan gaan én zich aangemoedigd weet.

Er is geen vooraf vastgesteld curriculum. Autonome leraren stellen gezamenlijk het  programma op voor ieder schooljaar met een Essential Question als rode draad. In plaats van toetsen is de reflectie en het opstellen van nieuwe leervragen en leerdoelen door de leerlingen relevant.

Die centrale leervragen vormen de ruggengraat van het onderwijsprogramma. Vanuit persoonlijke aanleg, kwaliteiten en leerdoelen ontdekken de leerlingen  ‘How to use your mind well?’ De school verwacht een goede werkhouding van  leerlingen (‘student as worker’) en de leerkrachten zijn immer ondersteunend aan het werk- en leerproces van hun leerlingen (‘teacher as coach’).

De lespraktijk van docenten bestaat naast het organiseren en vormgeven van het onderwijscurriculum vooral uit het stellen van vragen aan leerlingen. Van jongs af aan worden ze uitgedaagd hun hersens te gebruiken, de eerste van de Common Principles. In ieder klaslokaal hangen de Habits of Mind aan de muur. Zo wordt leerlingen geleerd een onderzoekende houding aan te nemen: ‘Hoe weet ik wat ik weet?’ of ‘Waarom is dit zo belangrijk?’ of ‘Hoe ziet deze situatie eruit vanuit het perspectief van de ander?'

‘We don’t teach them what to think, we teach them how to think’, zegt Caroline Beasley, docente aan de Francis W. Parker Charter School te Devens (Massachusetts).

Leren wie je bent, ontdekt een leerling door vanuit het eigen leerdoel aan de slag te gaan met een thema. Net zolang totdat de leerling dat beheerst. Iedere leerling laat trots zijn/haar eigen prestaties zien aan het einde van iedere periode.

Ook de leraren en docenten van een Essential School moeten veel toetsen van de overheid. Dat doen ze braaf en ze zetten de resultaten in hun schoolgids. Dat moet ook! Maar ze hechten daar nauwelijks waarde aan. Wel aan hun eigen waarnemingen en aan hun gesprekken met de leerlingen over hun ontwikkelingen. Aan het eind van de ‘basisschool’ en elk jaar in het VO worden de leerlingen persoonlijk uitgenodigd om voor het oog van verschillende leraren, mede leerlingen en - studenten, ouders en notabelen uit de wijk, hun ontwikkeling te demonstreren aan de hand van hun portfolio. Persoonlijker kan het niet!

Het eerste Nederlandse boek over The Essential Schools is door mij geschreven om de verworvenheden en ervaringen van deze scholen als spiegel te kunnen inzetten voor de eigen schoolpraktijk. Het onderwijsbeleid in Nederland focust immers steeds meer op de techniek, op de didactiek, terwijl velen diep van binnen weten dat de pedagogiek, de relatie, cruciaal is voor goed onderwijs en de didactiek vooraf gaat. Dit boek laat zien wat pedagogisch onderwijs echt betekent voor het welzijn en de ontwikkeling van leerlingen.

‘Personalization, learning to use one’s mind well- these are two of the Ten Common Principles that lay the basis for my school community. They aren’t just guidelines for a full education, although they certainly have that effect, but they let school be about sharing a great life full of invigorating knowledge’, schrijft Hannah, 16 jaar en oud-leerling van Parker High School.

(….) ‘Ik vind het belangrijk dat leerlingen tijdens hun schooltijd leren om de wereld door de ogen van een ander te zien. Dat helpt hen ook om met andere ogen naar zichzelf te kijken.

'Weten wie je bent, wat je kunt en wat je wil is cruciaal om goed met elkaar te kunnen samenleven, om een opleiding te kiezen die past bij je talent en capaciteiten en om later goed te functioneren op de arbeidsmarkt.  Hetzelfde geldt voor zelfstandig en kritisch denken, sociale vaardigheden en een onderzoekende houding. Vaak begint dat met creativiteit en nieuwsgierigheid’, schrijft minister Jet Bussemaker in haar reactie op het boek.

Het boek – The Essential Schools in de VS . Scholen die je leren wie je bent-  ISBN nummer 9789082120509 is te bestellen via Rikie's website: www.deleerschool.nl

Rikie van Blijswijk is medeoprichter van de Leerschool, medewerker NIVOZ/hetkind, leraar en onderwijsmens met hart en ziel.

Ze bezoekt elk jaar in de VS drie Essential Schools en de jaarlijkse conferentie. Meegaan? Klik hier voor meer informatie.