Emergent Teaching: als het leren uit de innerlijke wereld van de student komt en groeit in samenspraak met de omgeving

26 mei 2017

In aanloop naar de Onderwijsavond met Sam Crowell op 1 juni in Amersfoort, las pedagoge Jasja van den Brink het boek Emergent Teaching. Ze vat het samen in haar eigen woorden: Als alles met elkaar in verbinding staat, wat is dan de meerwaarde van het aan de top komen ten koste van anderen? Emergent teaching is een manier om leerlingen en studenten bewust te maken van hun onderlinge verbinding en van de waarde die ieder op zich aan het geheel toevoegt.

Crowell leidt zijn boek als volgt in: 'Ons onderwijssysteem zit diep in de problemen. De kern van het probleem bestaat eruit dat leren verworden is tot verzamelen van informatie als doel op zich. Maar informatie op zich, zonder context, is zinloos, steriel, levenloos. Het heeft geen enkele relatie met onze diepste ‘bekommernissen’. Test- en verantwoordingssystemen focussen zich enkel op het vertoon van kennis of de instrumentele demonstratie van vaardigheden los van reële vraagstukken of daadwerkelijk onderzoek. Externe prestaties staan te vaak los van de innerlijke wereld van de student, waar verlangd wordt naar zingeving, doel en betekenis.'

Daar is geen woord Spaans aan. Het is glashelder dat Crowell van mening is dat ons onderwijs doorgaans geen recht doet aan de volledige persoon van de leerling of student. Slechts het hoofd wordt aangesproken, en dan nog in een dusdanig gefragmenteerde en geïsoleerde vorm, dat het de vraag is of deze manier van scholing te verantwoorden is naar toekomstige generaties. Naar onze kinderen.

Het fijne vind ik dat hij niet alleen kritisch is, maar ook een ander perspectief biedt: emergent teaching. Letterlijk vertaald ‘opkomend’ of ‘groeiend’ onderwijzen. Omdat deze manier van onderwijzen een versmelting van deze twee begrippen voorstaat – het leren komt op uit de innerlijke wereld van de student en groeit in samenspraak met de omgeving en zichzelf - zal ik het begrip emergent teaching hierna onvertaald laten. Voor een onderbouwde uitleg van dit proces verwijs ik naar het boek[1], ik beperk me hier tot het uiteenzetten van het onderliggende gedachtengoed.

Emergent teaching gaat uit van een holistisch perspectief. Omarm je dit perspectief, dan komt het met dat proces ook wel goed. Verwerp je dit, blijft het proces leeg en instrumenteel, aldus Crowell.

Indra's net

Om dit perspectief helder te maken, verwijst Crowell naar het eeuwenoude verhaal van Indra’s net [2], dat vertelt over een net dat zich oneindig in alle richtingen van het universum uitstrekt. Op elk knooppunt van dit web zit een juweel, en aangezien het net zelf oneindig is, is het aantal juwelen dit ook. Als we willekeurig inzoomen op één van de vele juwelen, zullen we zien dat alle andere juwelen uit dit oneindige web in dit ene juweel weerspiegeld worden. Tevens wordt in elk weerspiegeld juweel ook weer alle ander juwelen weerspiegeld, zodat het proces van reflectie tevens oneindig is.

Voor degenen die zich afvragen wat de waarde van een oud Indiaas verhaal als ondersteuning voor een pedagogische zienswijze is: de metafoor komt overeen met vele wetenschappelijke bevindingen, onder andere uit de neurowetenschappen en de kwantumfysica (google maar eens op David Bohm of Karl Pribram).

Crowell destilleert drie conclusies uit het verhaal:

1. Het universum is inherent verbonden, relationeel en dynamisch veranderend. Dit idee ligt ten grondslag aan emergentie en emergent teaching


2. Het verhaal van Indra’s net verwijst naar de zelfreflecterende kwaliteit van ons leven. Als leren de zelfreflecterende vragen en zieleroerselen van onze studenten negeert, mist het de mogelijkheid transformerend te zijn.


3. Net als bij de juwelen in het net, is het proces van reflectie oneindig, ononderbroken scheppend en gaat in alle richtingen tegelijk. Bij emergent teaching zijn meerdere mogelijkheden aanwezig, vaak in hetzelfde moment.

Student = een juweel

De manier waarop we de wereld ervaren, is bepalend voor de manier waarop we daarin handelen. Zodoende raakt de perceptie van een non-separate kosmos aan wie we zijn en wat we doen. Het cultiveren van dit gedachtegoed in onze levens en in ons klaslokaal zijn én de uitdaging én de kracht van emergent teaching. De focus van Crowell is hiermee helder, die ligt niet bij het curriculum – die de werking van het levende web probeert te controleren en vast te leggen op basis van een uiterst minimaal materieel en instrumenteel begrip - maar bij de student, de juwelen:

Als er werkelijk ‘diep’ en blijvend leren plaats wil vinden, zal de persoon en de (be)leefwereld van de student als uitgangspunt genomen mogen worden. Een responsief leren, waar kennis verbinding heeft met wie we zijn als menselijke wezens, niet alleen intellectuele capaciteiten, maar onze capaciteit tot altruïstische bekommernis, onbaatzuchtige dienstverlening, coöperatief werken en creatieve wijsheid. Deze karakteristieken zijn terug te vinden in het begrip emergent teaching.

De holistische werking van dit web zorgt er tevens voor dat dit nieuwe bewustzijn - waarin het hoofd, de ratio die in tegenstellingen denkt om de wereld te begrijpen, geleidelijk aan weer in dienst komt te staan van de verbindende kracht van het hart - steeds meer voet aan de grond krijgt. Als één juweel zich verbindt met nieuwe zienswijzen die het web beschikbaar maakt, worden de andere juwelen hier als vanzelf mee doordrenkt.

Alles met elkaar in verbinding

Zo zie ik raakvlakken van emergent teaching met de subjectwording van Biesta, Pols en Meirieu. Zoals Hester IJsseling[3] het bondig verwoord: Het gaat niet om wie je bent, het gaat om hoe je bent. Als immers alles met elkaar in verbinding staat, wat is dan de meerwaarde van het aan de top komen ten koste van anderen? Je doet jezelf er indirect mee tekort. Wat is de ratio achter het exploiteren van de aarde zonder rekening te houden met natuurlijke grenzen aan de groei? Je verstoort daarmee immers je eigen leefwereld. Een boodschap die door de Earthkeepers van de film Down to Earth[4] in diverse talen herhaald wordt. Ook een raakvlak van het web.

Nog een voorbeeld van het failliet van het concurrerende bewustzijn? De auteurs van het boek Prestatiepijn[5] - Fransiscus Ismaël Kusters en Alderik Visser - zeggen daarover het volgende: Een andere invalshoek als bron voor prestatiepijn is voor de auteurs het doorgeslagen individualisme. Ze schetsen een beeld van het individu dat vooral op zichzelf gericht is, zichzelf belangrijk wil maken in de maatschappij, en daardoor zijn ego optimaal wil voeden met allerlei bijzondere prestaties. ‘Ik doe ertoe als ik presteer’.

Concurrerend bewustzijn

Hoe pijnlijk is het om niet gezien te worden voordat je als individu iets gepresteerd hebt. Alsof je er – nog - niet toe doet; ga eerst maar eens iets bereiken! Maakt niet uit wat of ten koste van wie; jezelf en/of een ander. Hoe inherent leeg en liefdeloos is dat? We hoeven het nieuws maar tot ons te nemen om te begrijpen dat iets bereiken niet automatisch betekent dat je een waardevol onderdeel van het geheel bent. Emergent teaching is een manier om leerlingen en studenten bewust te maken van hun onderlinge verbinding en van de waarde die ieder op zich aan het geheel toevoegt. Alleen al door er te zijn, een human being. Hoe zou onze samenleving eruit zien als een ieder zich hiervan bewust was?

Een collega vertelde me dat ze laatst - staand in de trein - meeluisterde met het gesprek van twee studenten, op weg naar de universiteit voor een tentamen. Dat ze hoopten het in één keer te halen, want dan waren ze tijdig klaar met hun studie, dat scheelde weer in de kosten, et cetera. Zwijgend staarden ze na een tijdje gezamenlijk naar buiten, naar de eindeloze rij automobilisten op de 'snelweg' daarnaast. 'Tsja', zei een van hen met een knikje naar de zich langzaam voortbewegende rijtuigen: 'En dan zijn we klaar, hebben we een goede baan met bijbehorende auto, kunnen we daar tussen gaan staan...'

'Externe prestaties staan te vaak los van de innerlijke wereld van de student, waar verlangd wordt naar zingeving, doel en betekenis.'  Sam Crowell

Jasja van den Brink is pedagoog, onderwijstrainer en –coach en moeder van drie kinderen in de basisschoolleeftijd. Meer op de website van Raafels.

-----
Onderwijsavond donderdag 1 juni

De titel van Crowells lezing op 1 juni luidt: The Wisdom of Trees and Other Stories of Natural Learning and Transformation (The Need for a Perceptual Shift in Education).

Crowell leidt dat in als volgt: 'The talk is of course not about trees, but of natural learning and transformation and the need for a perceptual shift. I will be emphasizing that as we think differently about education our practice also changes. When we are guided by natural learning processes, not only do students learn more and engage more actively, the purposes of education become more evident.'
Kaarten kopen voor de ingelaste onderwijsavond met Sam Crowell op 1 juni?

Tickets



----
Literatuur

[1] Emergent Teaching: A Path of Creativity, Significance, and Transformation, 2013, David Reid-Marr, Sam Crowell

[2] http://spirituelefilosofie.blogspot.nl/2011/03/het-parelnet-van-indra.html

[3] https://onderzoekonderwijs.net/2016/10/09/spraakverwarring-rond-persoonsvorming-en-subjectwording/

[4] http://www.downtoearthfilm.com/

[5] http://nivoz.nl/artikelen/prestatiepijn-onderwijs-zoektocht-naar-meer-rust/