‘Een extra stoel en tafel is in feite het enige wat een gevlucht kind aan het onderwijs vraagt.’

14 december 2015

Toen Simone Leereveld met gevluchte kinderen vanaf 12 jaar en met alleenstaande minderjarige asielzoekers werkte, ontdekte ze pas echt wat nodig bleek: een zo goed mogelijke en begripvolle juf te zijn en daarbij nooit te aarzelen de vakbekwaamheid van collega’s en specialisten in te roepen. Daarbij goed kijkend naar de deskundigheid van deze kinderen zelf, wereldwijs als ze zijn. ‘In een zware tijd stappen ze straks mogelijk bij jou de school binnen. Door je school voor hen open te stellen, zul je ontdekken dat zij ook iets meebrengen.’ Een ontroerend en confronterend blog over (onderwijs aan) gevluchte kinderen.

Kinderen hebben een onverzadigbare nieuwsgierigheid naar de wereld. Open stappen zij af op onbekende leeftijdsgenootjes. Onbevreesd trekken tieners met rugzakken over diverse continenten. Onze jeugd heeft een aangeboren interesse voor het onbekende en denkt niet in grenzen maar in het verkennen van de ruimte. Wat kunnen we veel van hen leren.

AMAS (alleenstaande minderjarige asielzoekers)
In 2003 gaf ik Nederlands aan AMAS: 16 jongeren met 13 verschillende nationaliteiten en totaal verschillende wereldreligies. Deze jongeren waren gevlucht. Hun geschiedenissen onvoorstelbaar. Ik merkte daar in de les, op een enkel incident na, weinig van. Elke leerling wilde dat de dag goed verliep. Ik trof motivatie en ijver. De klas bood veilige houvast. De plek waar ze kennis opdeden en zelfvertrouwen kregen zich in de nieuwe omgeving staande te houden en zichzelf te ontwikkelen. Hun positieve inzet en honger naar kennis om daarmee een plek in de maatschappij te veroveren, staan als blueprints in mijn geheugen.

Met mijn AMAS trok ik de buurt in, bezocht het bejaardentehuis, de markt, het winkelcentrum. Toonde hen hoe we de dingen hier organiseren en benoemen. We maakten billboards met termen, woorden, zinnen. We fotografeerden synoniemen, kookten en speelden toneel. Natuurlijk viel er ook een traan, was een leerling eens opstandig. Maar bovenal was er plezier.

Mijn leerlingen waren niet alleen zeer productief voor zichzelf. Net als alle jongeren kletsten ze graag met elkaar en waren dol op het schrijven van ‘Elven’, gedichten van elf woorden, waarmee ze informatie konden uitwisselen. Door hen ontdekte ik de kracht van poëzie. Met weinig Nederlandse woorden veel delen.

Naarmate hun vaardigheden van de Nederlandse taal toenamen, vertelden mijn leerlingen over hun gewoontes, feesten, bruiloftsrituelen en lieten ze hun favoriete muziek horen. Hun palet aan mondiale kennis verrijkte mij en gaf me mijn oorspronkelijke nieuwsgierigheid naar het onbekende terug. Ze leerden me woorden Spaans, Arabisch, Pools en gaven de aanzet tot het maken van diverse journalistieke reportages.

Nhu* trok met zijn zusje, hangend onder een vrachtwagen, een grens in Azië over. Totaal ontredderd bereikten zij na een wereldreis een Hollands treinstation, waar zij opgevangen werden door menslievende passanten. Nhu en zijn zusje waren slachtoffer van het asielbeleid dat Rita Verdonk inzette. Nhu werd op het vliegtuig gezet naar zijn nog steeds onveilige thuisland. Zijn zusje achterlatend.

Een extra stoel en tafel
Als je met AMAS werkt, weet je niet altijd wie er de volgende dag nog in jouw klas zitten. Er was regelmatig een stoel leeg of ik schoof er juist een aan. Een extra stoel en tafel is in feite het enige wat een gevlucht kind aan het onderwijs vraagt. Het is belangrijk dat een kind snel naar school kan. Het voelt zich gezien in een veilige onderwijssetting waar het met leeftijdsgenootjes voetbalt, memory speelt en rekent. Dat gezien worden daar gaat het om. Meetellen! Eigenwaarde is cruciaal voor zelfontplooiing.

Natuurlijk vragen kinderen met een rugzak vol erbarmelijke ervaringen om extra professionele zorg. Zoom niet alleen in op de te verwachte problematiek; obstakels komen er toch wel. Centra voor vluchtelingenopvang, zoals Pharos maar ook de Algemene Vereniging Schoolleiders, bieden richtlijnen en praktische tools. Richt je vooral op mogelijkheden en het vergroten van expertise. Werk samen met collega-scholen en onderzoek welke ouders dienst kunnen doen als bijvoorbeeld als tolk of taalouder. Gastvrijheid, structuur, warmte en interesse zijn naar mijn idee de voornaamste ingrediënten die deze kinderen nodig hebben.

Kinderen zijn deskundig
Mijn werkervaring als juf met getraumatiseerde kinderen binnen het cluster 4- onderwijs leidde tot de slotzin van bovenstaande alinea. Hoe goed je problemen probeert voor te zijn, er is geen standaard richtlijn. Elk kind vraagt om een eigen benadering en beschikt over een eigen flexibiliteit.

Ik herinner me Johnny*, een coöperatieve, vriendelijke leerling van 10 jaar. Hij wenste het later beter doen dan zijn ouders. Meer liet hij over zijn thuissituatie niet los, maar via diverse documentatie wist ik dat dit zinnetje veel omvatte. Met Johnny stapte ik op een middag de metro in voor een huisbezoek. Ik zie nog voor me hoe hij de voordeur van zijn huis opende en vervolgens in een smalle hal, zijn moeder die daar dronken op de trap zat negerend, zijn tas over de kapstok gooide en zei: “Juf, ik denk dat we met zijn tweetjes thee drinken”.

Gastvrijheid, structuur, warmte en interesse.
Beduusd, hevig bezorgd, maar ook met bewondering aanschouwde ik zijn zelfstandigheid, wat hem voor mij nog kwetsbaarder maakte. Hoe hij thee maakte, ontbijtkoek sneed. Trots zijn opgeruimde kamer toonde. Zonder in te gaan op de zaken die op dit moment volgden, ik kwam natuurlijk in actie, wil ik hiermee aantonen dat je nooit alles kunt voorzien. Van geen kind ben je echt op de hoogte van de thuissituatie en kun je voorspellen hoe het omgaat met trauma’s.

Mijn ervaring is dat kinderen zoals Johnny de veilige schoolomgeving zo koesteren dat zij een flexibiliteit ontwikkelen om privéproblematiek van de schoolomgeving te scheiden. Op school willen ze Johnny zijn, zonder die bagage die ze ongewenst opgelegd krijgen. Ze willen spelen en leren met leeftijdsgenootjes en alle ellende vergeten.

Welke ongepaste arrogantie had ik gehad om ook maar te denken me op Johnnies problematiek terdege voor te kunnen bereiden? Hier past geen protocol. Wat me te doen stond was een zo goed mogelijke en begripvolle juf te zijn en daarbij nooit te aarzelen de vakbekwaamheid van collega’s en specialisten in te roepen. Maar bovenal Johnny als de deskundige van zichzelf te zien.

Vertrouw op flexibiliteit kinderen
De actualiteit vraagt ons onderwijs te bieden aan kinderen die met hun ouders op de vlucht zijn. Huis, school, vriendjes, de straat waar ze speelden, hun hele werkelijkheid lieten ze achter. In een zware tijd stappen ze straks mogelijk bij jou de school binnen. Door je school voor hen open te stellen, zul je ontdekken dat zij ook iets meebrengen. Dat hun komst je aangenaam verrast en jouw kijk op de wereld verrijkt. Vertrouw op hun flexibiliteit, maar evenzeer op die van jouw huidige leerlingen.

Zie jouw kinderen als deskundig en kijk door hun bril naar de nieuwe situatie die in de groep ontstaat. Vraag hen: hoe zouden jullie het vinden om kinderen uit Syrië of Eritrea te verwelkomen? Wat denk je dat deze kinderen van ons nodig hebben en wat hebben jullie daarin nodig? Koester hun natuurlijke nieuwsgierigheid naar het onbekende en geef hen een stem. Organiseer het opvangen van gevluchte kinderen deels met hen en creëer samen een voorbeeld van medemenselijkheid.

*Namen van leerlingen zijn fictief

Simone Leereveld was juf binnen het (S)BO, VSO en cluster 4 en is nu eigenaar van Talentenportfolio. Dit is haar eigen blog.