Duurzame pestoplossingen: investeer in empathie en maak van kinderen 'opkomers'

19 mei 2015

Uitgever Jeroen Hoogerwerf is een ervaringsdeskundige als het om pesten gaat: hij grijpt terug naar zijn eigen jeugd om uit te leggen waarom veel standaardmethodes niet werken. Denk aan weerbaarheidstrainingen of het 'uitpraten' waarbij het verplichte 'sorry' het laatste woord is. Hoogerwerf stelt iets anders voor: beschouw de klas als een mini-samenleving en handel hiernaar. Zet in op dat wat ze als volwassenen nodig hebben: empathie en verantwoordelijkheid. 'Een verplicht pestprogramma op alle scholen is een wassen neus als er niet goed gekeken wordt naar de methodiek. Een school moet kijken wat bij een groep of een klas past, en daarop inspelen.'



Het zal zo rond 1979 geweest zijn. Ik was een jaar of tien en al 1 meter 80 groot. Dan steek je boven het maaiveld uit. In de klas werd ik helemaal niet zo gepest. Mijn klasgenoten waren met mij opgegroeid. Die hadden geen problemen met mijn lengte, maar maakten er ook geen misbruik van. Tja, wel eens een opmerking in de trant van ‘is het koud daarboven?’ maar dan was het antwoord ‘warmte stijgt naar boven, hè?' Nee, het pesten gebeurde buiten op straat, in het dorp. Oudere jongens van een hogere klas of wellicht al middelbare school, die vonden het wel erg leuk om zo’n lange jongen te pesten. Door dreigend langs te fietsen, vervelende opmerkingen tot duwen en stompen aan toe. Om mij aan het huilen te krijgen. Wat ook nog wel eens lukte. Wat doe je dan, als tienjarige? ‘Sla de grootste op zijn bek,’ zei mijn vader dan, ‘dan houden ze wel op.’ Ook dat heb ik een keer gedaan. Maar of dat nou zo’n goed idee was?

Nu denk ik dat er iemand had moeten zijn om voor mij op te komen, om mij te ondersteunen. Een ander kind, een vriendje of een volwassen voorbijganger. Maar niets van dat. Volwassenen fietsten of liepen door, mijn vriendje liep hard weg omdat hij geen slachtoffer wilde worden en andere kinderen stonden er besluiteloos bij te kijken.

En daar ligt wel de crux van het pesten: als je er alleen voor staat. Kinderen die gepest worden zijn vaak kinderen die er op een of andere manier uitspringen. Iets lichamelijks (flaporen, dikke bril), iets sociaals (extravert, introvert, excentriek) of iets cognitiefs (slimste jongetje of meisje van de klas). Hoor je er dan alleen bij als je ‘gewoon’ bent? En wat is ‘gewoon’ dan?

Het verplichte pestprotocol op scholen werkt alleen curatief. Als er een pestgeval wordt gesignaleerd, dan komt de school in actie. Kinderen, leerkrachten en ouders gaan dan pas aan de slag met het pestgedrag en zoeken naar een oplossing. Vaak een halve of een tijdelijke oplossing. ‘Sorry,’ kan de pestkop vast wel zeggen. Maar is dit een duurzame oplossing? Vaak niet.

De programma’s tegen pesten en voor sociale vaardigheden richten zich vaak te eenzijdig op het oplossend vermogen van ruzie en conflicten, van opkomen voor jezelf en weerbaarheid, van aardig doen tegen elkaar. Dat zijn op zich prima aandachtspunten als daar ook een  vruchtbare bodem voor ligt in een klas of school. De kinderombudsman, Marc Dullaart, noemt in NRC Next van maandag 26 maart, de anti-pestprogramma’s ‘kwakzalverij’. Dat lijkt me dan weer wat overdreven, maar een kern van waarheid zit er wellicht wel in. De anti-pestprogramma’s worden vaak curatief ingezet. Een weerbaarheidstraining voor de hele groep levert vaak meer pesten op. Waarom? Ook de pestkop wordt er assertiever van. En individuele weerbaarheid wordt er niet door gesterkt. Het kind met weinig zelfvertrouwen haalt dat niet uit zo’n incidentele training.

Ook helpt het niet om een pestkop en de gepeste om tafel te laten zitten en uit te praten. Pesten gebeurt niet alleen door de pestkop, en vaak is ook de gepeste niet alleen. Er zijn meer kinderen die last hebben van pesten dan alleen degene die wordt gepest. Ook kinderen in een klas die moeten toekijken en niet weten wat ze moeten doen. Andere kinderen doen juist weer mee met pesten om zelf niet tot slachtoffer te behoren. Zo’n klas is de maatschappij in het klein. Bij pesten zijn alle kinderen op een of andere manier betrokken, ook zij die niets doen.

Lees verder (scroll naar beneden op de website).

Jeroen Hoogerwerf is onderwijsbetrokkene en oprichter van Levendig Uitgever, een uitgeverij die de sociale, emotionele en spirituele ontwikkeling van kinderen en jongeren op de voorgrond heeft staan. Zij geven onder andere levendige methoden, digitale middelen, boeken en spellen uit. Hoogerwerf is te volgen op Twitter @levendigjeroen