'Down to Earth' wint jury- en publieksprijs voor Nationale Onderwijsfilm 2017

5 oktober 2017

Gisteravond, op 4 oktober werd de Nationale Onderwijsfilm 2017 bekend gemaakt in Onderwijsstad Nijmegen. De felbegeerde titel ging naar de film Down to Earth, een film van Rolf Winters en Renate Heinen. Down to Earth sleepte zowel de juryprijs als de publieksprijs binnen. De film werd door de jury verkozen, omdat 'hij ons de vraag stelt wat voor samenleving wij willen bouwen voor en met onze kinderen, en tegelijkertijd een wake-up-call wil zijn: we dreigen de connectie met de ander, de aarde en het grotere geheel te verliezen.' 

In dit artikel lees je over de uitreiking en staan we stil bij alle drie de genomineerde films aan de hand van een bloemlezing van lofredes van het publiek.

In de aanloop naar de uitreiking van de Nationale Onderwijsfilm 2017 is de website www.hetkind.org 3.831 keer bezocht door mensen die een stem, mening, een gevoel, een waardering wilden doorgeven over de film van zijn of haar voorkeur. Op de website is niet slechts achtergelaten op welke film de keuze van een persoon viel, maar vooral ook waarom. Daaruit hebben we een flinke bloemlezing samengesteld, waaruit de stem van jullie, het publiek, doorklinkt.

Maartje en Rikie van Stichting NIVOZ reikten op 4 oktober de publieksprijs voor de Onderwijsfilm van het Jaar 2017 uit. Hieronder hun speech voor de genomineerde films.

Over de film Down to Earth van Rolf Winters en Renata Heinen
Rolf en Renata, jullie hebben een boeiende film gemaakt. Mensen worden tot in hun ziel geraakt en schrijven daarover onder meer:

• Down to Earth is een prachtige film om een nieuw licht te werpen op de kinderen en ouders van de toekomst. Door te luisteren naar oude inheemse volkeren en culturen die al jaren hier mee verbonden zijn kunnen we onszelf weer (her)vinden en herinneren.'
• 'De film raakt me diep in mijn hart en geeft gehoor aan mijn gevoel om vanuit liefde en met open hart kinderen te benaderen. Nog belangrijker om kinderen dat zelf ook te laten ervaren. Deze film raakt iets veel groters wat bijna verdwenen is uit onze samenleving. We moeten dat terug vast houden. Denk dat kinderen hier veel van kunnen leren.'

Meerdere malen hebben we gehoord dat Down to Earth geen onderwijsfilm is. De volgende reacties logenstraffen dat en laten zien dat deze wel degelijk de klas is binnengekomen:

• 'De film is een absolute verrijking en geeft kinderen een andere kijk op t leven (ook als volwassene).'
• 'De film maakt mij duidelijk dat het onderwijs talentontwikkeling te smal oppakt (alleen cognitief). Onderwijs zou zich meer moeten richten op de ontplooiing van de totale mens, het in verbinding brengen van 'heart en mind' en de bereidheid om te leren van elkaar, ongeacht leeftijd.'
• 'De echte waarden van dit leven, namelijk je hart open stellen en geloven in de wijsheid die je in je draagt worden te weinig op school aangeleerd. Dit is een film die raakt en die iedereen gezien moet hebben.'
• 'Kinderen staan juist op jonge leeftijd nog in contact met hun intuïtie. Dat opent de deur tot open gesprekken.'

En wat te denken van de reactie van Janna uit groep 6:

• 'Ik vind het een mooie film en door de film weet ik ook dat er plastic problemen in andere landen zijn. We kunnen het samen oplossen.'

Zowel binnen als buiten de school voelen kijkers van deze film dat er iets belangrijks wordt doorgegeven:

• 'Ik ben oma en voel dat deze film heel goed kan meehelpen om de kinderen te laten zien hoe het ook anders kan in de wereld.'
• 'Ik maak mij druk over de toekomst en ik (kunstenares) geef zelf les aan kinderen. Voor mij is bewustheid heel belangrijk.'
• 'Deze film laat heel indringend zien hoe belangrijk het is dat we onze kinderen voorleven om goed met de aarde om te gaan en dat het belangrijk is om te luisteren naar wat de wijzen en de elders hierover te zeggen hebben. Ik heb de film meerdere malen gezien en was elke keer tot tranen toe geroerd.'
• 'Een zeer aangrijpende film die de ogen opent van zowel kind als volwassene. Ons drukke leven doet ons aan onszelf voorbij lopen. De film zet je weer met beide voeten op de grond en zet aan tot zelfreflectie.'
• 'Dit is de basis, waar mijn inziens de wereld om draait. Wat een wijsheden en rijkdom dat voortkomt uit een eenvoudig leven waarin respect voor mens, dier en milieu de leidraad zijn. Een heuse eyeopener!!!!

• 'Het is belangrijk om aan zowel jongeren als volwassenen de lessen van de Earth Keepers door te geven. Hun doorleefd contact met de natuur en hun diepe wijsheid raken de kijker tot in het diepst van diens ziel. Deze prachtige film toont wat wij in ons hart allemaal weten, maar binnen het jachtige leven in onze westerse maatschappij verleerd hebben.'
• 'De film toont duidelijk de waarde van en de zorg om de wereld door ver buiten onze vertrouwde westerse kaders te kijken en te luisteren.' 

Een film die je niet onberoerd laat. Ik voelde mijzelf én klein en nietig op deze aarde; tegelijk verbonden met wat is en leeft en geroepen om bij te dragen aan het behoud ervan.

Dank jullie wel, Rolf en Renata.

Over  de film Ik alleen in de klas van Karin Junger

Karin Junger maakte deze documentaire, omdat ‘blanke mensen geen idee hebben hoezeer discriminatie de eigenwaarde van jongeren aantast en hoeveel verdriet dat kost, zo zegt ze in het prettige interview dat ik had met haar voor het artikel op hetkind.org. Zeker geen gemakkelijk thema niet in de minste plaats omdat hierover ook vaak mistig wordt gedaan, zo niet ontkend wordt dat het voorkomt en al helemaal niet in onze scholen.

'Het is goed om dit thema bespreekbaar te maken op school,’ zei je. ‘Dat maakt Nederlanders van jongs af aan bewust hoe het is om donker te zijn. Het onderwijs heeft in jouw ogen een rol in de acceptatie van verschillen tussen mensen en dat deel ik met je.

Ook hier weer een greep uit de argumenten die mensen hebben achtergelaten om déze film de titel publieksfilm 2017 proberen te geven:

• 'Deze documentaire laat zien wat vooroordelen en stereotype denkbeelden kunnen doen en hoe dit kan leiden tot racisme en discriminatie. Ik vind het heel belangrijk dat kinderen en jongeren zich bewust worden van hun eigen stereotype denkbeelden (die elk mens heeft) en dit proberen bij zichzelf te doorbreken. Deze documentaire leent zich goed om hier het gesprek met een klas over aan te gaan.'
• 'Het liet me zien hoe subtiel discriminatie kan zijn. En verder vond ik het een stel moedige mensen die ervoor kozen pijnlijke ervaringen opnieuw te beleven.'
• 'Het is erg belangrijk dat er op scholen aandacht komt/is voor hoe je met elkaar omgaat in een maatschappij waar allerlei mensen leven van verschillende culturele achtergronden - zeker in tijden van polarisatie en een verharding van het publieke debat.'

Herkenning is het woord dat vaker wordt genoemd, zoals...

• 'Het betekent veel voor mij, omdat ik deze vorm van racisme ook heb meegemaakt tijdens mijn gehele middelbare schooltijd (2006 - 2011). Mijn eerste aanraking met racisme op persoonlijk vlak trouwens. Ik wist dat racisme bestond, maar had het nooit zelf meegemaakt en daarnaast leerde je alleen maar over directe racisme (uitgescholden worden, geweld etc.) en niet over subtiele racisme of institutionele racisme. Ik zat dus op een witte havo/vwo school in een buitenwijk en aangezien er helaas toen nog geen educatie over/interventie voor was, heeft het een grote negatieve impact gehad op mijn mentale gezondheid. Het is daarom belangrijk dat alle Nederlandse scholen actief aan de haal gaan met educatie over witte privilege/subtiele racisme/micro agressies en de negatieve gevolgen daarvan voor de mentale gezondheid en welzijn van zwarte kinderen.'

En deze die hard binnenkomen, die confronteren met hoe mensen zich voelen na discriminatie:

• 'Eindelijk een film over hoe het voor ons is.'
• 'Oprechte weergave van het gevoel uitgesloten te worden.'
• 'Ik alleen voor de klas is voor veel kinderen niet alleen een herkenningspunt, maar ook een film waarbij je veel negatieve gevoelens kan verwerken.'

De film zet volop aan het denken:

• 'Cultureel nog meer bewust zijn vanuit mijn witte Nederlandse perspectief in het werken met jongeren met een (etnisch) diverse achtergrond en de effecten van (onbewuste/subtiele/ontkende) uitsluiting.'
• 'Het is een documentaire die het echte verhaal laat zien en laat horen. Mensen moeten hieruit hebben geleerd dat je mensen niet op hun uiterlijk moet beoordelen, maar eerder op de verhalen/eigenschappen van een persoon. Dat laat deze documentaire in een goede en bijzondere zien.'
• 'Het opent je ogen. Als blank persoon weet je soms geen eens van het leed dat wij mensen van kleur aan doen. Het leert je om anders tegen bepaalde dingen aan te kijken en je gedrag te veranderen.'
• 'Bijzonder om in beeld te brengen wat deze mensen met elkaar gemeen hebben en hoe pijnlijk eenzaamheid kan zijn.'

Tenslotte, als afsluiting van deze lofrede op Ik alleen in de klas

• 'Scherp en ontroerend portret van hobbels die bi-culturele studenten ondervinden, omdat het Nederlandse onderwijs nog steeds niet is ingericht op diversiteit, hun interesses, normen en waarden en hun achtergrond!'
• 'Ik alleen in de klas is een heel veelzijdige documentaire met verschillende verhalen waardoor veel jongeren zich hierin kunnen verplaatsen. Bovendien is het voor de docenten ook zeer leerzaam om te horen wat er in het hoofd om kan gaan van de leerlingen en hoe ze het liefst zouden willen hoe er mee om wordt gegaan.'

Dank je wel Karin, voor de indrukwekkende film die je hebt gemaakt.

Over de film De kinderen van juf Kiet van Peter en Petra Lataster

‘We hebben deze film gemaakt, omdat leraren belangrijk zijn in het leven van iedereen. De sociale problematiek wordt ons inziens omvattender en dat heeft zijn weerslag op het onderwijs.’ Vanuit die visie gingen Peter en Petra Lataster op zoek naar een leraar voor hun documentaire, en kwamen ze bij Juf Kiet uit. Uit de reacties van het publiek dat gestemd heeft op deze film blijkt dat die visie bij de kijker binnenkwam.

• 'Prachtige film met indringende boodschap. Vanuit perspectief van de kinderen gefilmd, wordt het grote belang van goed onderwijs en de essentiële rol van de leerkracht belicht. Aan de hand van indringende persoonlijke verhalen wordt daarnaast ook de vluchtelingenproblematiek en het belang van mededogen aangekaart. In rustig tempo, zich geleidelijk ontvouwend, is het een enorm urgente film.'

De vraag naar goed onderwijs, en de specifieke context van vluchtelingenkinderen, komen hier bij elkaar. Dat maakt het tot een hele gelaagde film. Kernwoorden die vele malen terugkwamen in de reacties zijn: ontroerend, hartverwarmend, puur, herkenbaar, realistisch, confronterend, hoopvol, verbindend, en humor. Veelvuldig werd genoemd hoe deze film laat zien ‘hoe je als leraar het verschil kunt maken’:

• 'Een prachtige humane film over wat een school en vooral een fantastische juf kan betekenen voor kinderen die uit een traumatiserende oorlog zijn gevlucht. Maar ook omdat de film ontzettend knap is opgenomen, met indringende portretten van een aantal individuele kinderen.'

En volgens het publiek laat deze film zien dat onderwijs over meer gaat dan alleen lesgeven:

• 'Deze film onderstreept dat de relatie de basis vormt voor goed onderwijs. Juf Kiet is voor mij een verpersoonlijking van wat vele (aankomende) leraren drijft, namelijk de oprechte warme betrokkenheid bij ELK kind!' 

Verder bleek uit de reacties dat de film inzicht biedt in de complexiteit van het onderwijs, en in het bijzonder in de problematiek van vluchtelingenkinderen. Herkenning en inspiratie voor NT2-onderwijs (Nederlands als tweede taal) werd veelvuldig genoemd.

• 'Een film waarbij je jezelf bewust maakt van het spreekwoordelijke topje van de ijsberg... Er zit meer onder dan je daadwerkelijke ziet.'

Maar de film reikt verder dan het onderwijs. Waar mijn collega Rikie liet zien hoe volgens het publiek de film Down to Earth wel degelijk over onderwijs gaat, laten de reacties van deze stemmers zien dat De kinderen van Juf Kiet ook voor mensen buiten het onderwijs uiterst relevant is.

• 'Als moeder helpt het mij ook om in de opvoeding van mijn eigen kinderen deze zaken mee te nemen. Dat zijn problemen die wij normaliter in ons dorp anders niet tegen zouden komen.'

En een van de stemmers schreef:

• 'Een eyeopener. Zou verplichte kost voor iedere Nederlander moeten zijn in plaats van het Wilhelmus.'

De film gaat in bredere zin over het ontvangen en laten verschijnen van nieuwkomers. Voor velen is deze film ‘een prachtig voorbeeld van integratie’, ‘een goed voorbeeld van hoe het óók kan’. Voor mij laat deze film zien dat onderwijs geen afgebakend domein is, maar in constante verbinding met de wereld staat, en met alle fundamentele vragen die daaruit voortkomen.

Terug naar de klas, terug naar Juf Kiet. Wat door het publiek erg werd gewaardeerd aan deze film is dat hij dicht bij de praktijk staat, ‘een film zonder opsmuk’.

• 'In deze film worden alle aspecten van verschillende aanpak bij kinderen getoond. Van een moeilijk lerend kind, tot een kind dat slecht slaapt door een oorlogstrauma. Ook het helpen van kinderen onderling wordt in deze film goed belicht. We krijgen een kijkje in de huiskamer van de leerkracht. Zeer goede informatieve film. Warm, kordaat en professioneel onderwijs.'

Juf Kiet wordt door het publiek onder meer geroemd om haar vakmanschap, engelengeduld, duidelijkheid, rust, liefde en respect. Daarmee wordt zij als een voorbeeld voor velen gezien.

• 'Juf Kiet laat mij en andere leerkrachten zien dat het de moeite waard is om voor kinderen te vechten. Hoe ze ook zijn en waar ze ook vandaan komen. Ze maakt zo voor hen en ons een betere wereld.'

En ten slotte maakt de film nieuwsgierig. Zo schreef een stemmer:

• 'De stille kinderen op de achtergrond, wat hebben zij te vertellen?'

Kortom, de film maakt een beweging naar de ander als ander, maakt bewust van de complexiteit en diversiteit in het onderwijs, het belang van vertrouwen, zorgzaamheid, verbinding daarin, en het zien van elk kind.