De vertraagde tijd bij Irene: 'Met de kennis van nu, doe ik het morgen anders'

30 september 2013

Als onderwijskundige en als leerkracht in het basisonderwijs heeft Irene Wouters veel geleerd over onderwijs in concept en onderwijs op de werkvloer. In de afgelopen 26 jaar heeft ze de druk zien toenemen onder invloed van een veeleisende overheid, een veranderende populatie en de technologische ontwikkeling.  In haar (persoonlijke) zoektocht beziet ze  informatiebronnen, ontmoet ze nieuwe mensen en reist ze door de tijd. Haar bijdrage: 'Met de kennis van nu, doe ik het morgen anders'.  Om in Arnold Cornelis' woorden te spreken: 'Revanche van de geest, als filosofie van de toekomst.'

Mijn vader was zeven jaar oud, toen de oorlog begon, mijn moeder vier. Op mijn vraag wanneer zij hoorden wat er in de Tweede Wereldoorlog daadwerkelijk was gebeurd, antwoorden mijn ouders dat dat in de jaren na de oorlog beetje bij beetje was doorgesijpeld via radio, krant, school en televisie.

Op internet zie ik een documentaire van 2vandaag uit 2005, vier jaar na 9/11, waarin een Duitse en een Engelse oud-minister vraagtekens plaatsen bij de officiële lezing van wat er die dag is gebeurd. Zou er een moment komen dat mijn denkbeeldige kleinkinderen aan hun ouders vragen: “Wanneer hoorden jullie wat er op 9/11 daadwerkelijk was gebeurd?”

Op het vliegveld op weg naar mijn vakantieoord valt mijn oog op het boek van Denis Avey, de man die naar Auschwitz wilde. Niet bepaald vakantielectuur, maar mijn aandacht is gewekt. Een man van 90 jaar, die zijn verhaal vertelt. Voor het eerst na 70 jaar, waarom? Ik lees: “Omdat het zo gruwelijk is dat mensen het niet willen geloven.”  En verder: “Het kwaad zegeviert als rechtschapenen niets doen”.

In het najaar van 2011 maakt DWDD een Nederlandse versie van een ‘Think Different- commercial' van Apple waarin het dwarsdenken wordt bepleit. De ‘Denk anders’-commercial bevat de bewegende beelden van zeventien grootheden die Nederland hebben veranderd. De uitzending brengt mij op een idee. Zouden er misschien ook bewegende beelden zijn van de filosoof Arnold Cornelis, wiens boeken uitkwamen in 1988 (‘Logica van het gevoel’) respectievelijk 1999 (‘De vertraagde tijd’ en ‘Rustpunten van de geest ‘), het jaar van zijn overlijden? Zo groot als mijn teleurstelling was toen ik na het lezen van zijn twee laatste boeken ontdekte dat de man niet meer leefde, zo groot was mijn opwinding toen ik hem in oktober 2011 op internet alsnog tot leven zag komen. Arnold Cornelis was niet alleen een groot denker, maar ook een groot spreker.

Op 2 november 2011 zag ik Wende Snijders bij Pauw & Witteman. Op de vraag waardoor zij zich liet inspireren, vertelde zij over de TEDTalks. TED staat voor technology, entertainment en design. Een TEDTalk is een speech van maximaal achttien minuten waarin creatieve geesten hun idee mogen presenteren aan een kritisch publiek. De TEDTalks worden live uitgezonden op internet.

Wende mag fragmenten tonen van haar drie favoriete TEDTalks. Op nummer één staat Ken Robinson met ‘Do schools kill creativity?’, toen zeven miljoen hits (nu zeventien miljoen).  Het fragment smaakt naar meer. Op internet bekijk ik zijn hele ‘talk’, gedateerd 2006. Een verademing, is er meer van deze man? Ja hoor, nog een TEDTalk uit 2010 ‘Bring on the learning revolution’. En deze maand stuitte ik op zijn nieuwste ‘How to escape education’s death valley’.

Reflecties

Dit zijn slechts enkele voorbeelden van hoe ik op een wereld van informatie stuit, waarover ik me eindeloos kan blijven verwonderen. Verwondering, een gevoel dat ook kinderen in mij los kunnen maken, maar dat in onze huidige samenleving vrijwel systematisch wordt onderdrukt.

Toen ik in de jaren negentig als onderwijskundige werkte voor het agrarisch leerlingwezen wilde de afdeling Landbouwonderwijs van LNV één kwalificatiestructuur invoeren voor dagonderwijs en leerlingwezen op basis van het adagium ‘beroepsonderwijs is het voertuig van de persoonlijke vorming’. Mijn motto was ‘werkervaring is het voertuig van de persoonlijk groei’. Er is een verschil tussen vorming en groei.

Vorming kan groei verstikken. Groei daarentegen maakt vorming zichtbaar.

Ken Robinson schrijft: “Wij geven instituties vorm, instituties geven ons vorm”. In feite zijn wij gevangenen van een systeem dat we zelf hebben gecreëerd, een systeem dat is doorgeschoten. Ken Robinson geeft hiervan voorbeelden in zijn TEDTalks en de Kinderombudsman doet dat in het adviesrapport ‘Van leerplicht naar leerrecht’ (mei 2013), een rapport naar aanleiding van het onderzoek naar thuiszitters. Nog nooit hebben zoveel leerplichtige kinderen (dertig tot veertigduizend) thuisgezeten.

Het systeem dreigt ons te verstikken. Om deze dreiging af te kunnen wenden, moeten we bereid zijn om met een open geest van buitenaf naar het systeem te kijken. Radio, krant, school en televisie (sinds halverwege de 20e eeuw) bepalen in hoge mate wat wij krijgen voorgeschoteld. De inhoud van het onderwijs wordt landelijk voorgeschreven door kerndoelen en eindtermen. Scholen worden afgerekend op leerrendement, dat wordt gemeten aan de hand van toetsen. De meeste televisieprogramma’s van nu zijn afgestemd op een doelgroep met een gemiddelde leeftijd van dertien jaar.

In “De vertraagde tijd” beschouwt Arnold Cornelis de 20e eeuw als de eeuw van de informatie en de externe sturing en de 21e eeuw als de eeuw van de communicatie en de zelfsturing. Ook ik heb het grootste deel van mijn leven (20e eeuw) geconsumeerd wat mij werd voorgeschoteld door televisie en onderwijs. Sinds de doorbraak van internet als massamedium (21e eeuw) kan ik mijn eigen weg zoeken in een wereldwijd tijdloos kennismenu. Woorden maken plaats voor beelden (‘één beeld zegt meer dan … ‘). Ik kan op elk gewenst moment elke bron aanboren. Lineair denken maakt plaats voor simultaan-associatief denken. Hiermee krijgt je gedachtesnelheid een ongelooflijke ‘boost’.

Internet stelt mij in staat om een traag proces van externe sturing en lineair denken te vervangen door een efficiënt proces van zelfsturing en simultaan associatief denken.

Internet stelt mij in staat om mijn extern gestuurde beeld van de werkelijkheid met terugwerkende kracht te vervangen door mijn eigen zelfgestuurde beeld. Hoezo met terugwerkende kracht? Hoe vaak hebben we politici en andere publieke figuren uitspraken horen doen als ‘met de kennis van nu…’?

Via televisie en onderwijs krijgen wij onze informatie gedoseerd en selectief aangeboden. Door de voortschrijdende technologie verloopt de houdbaarheidsduur van onze kennis steeds sneller. Als Wende Snijders in de uitzending van Pauw & Witteman over haar lievelingsfilmpje van Sir Ken Robinson vertelt dat het op dat moment al wel zeven miljoen keer is bekeken, reageert Pauw badinerend: “Dat is ook al een wat ouder filmpje hè, dat staat er al een jaar of vijf op”. Bedoelt hij dat het gewoon is dat een praatje op internet in een periode van vijf jaar zeven miljoen hits scoort? Of bedoelt hij dat het praatje inmiddels is achterhaald, omdat het van vijf jaar geleden is? Dat hetzelfde praatje twee jaar later zeventien miljoen hits scoort, nog eens tien miljoen hits meer, moet toch iets zeggen over het draagvlak en de actualiteit ervan. Ik zou denken dat deze TEDTalk van nu zeven jaar geleden, vandaag actueler is dan ooit.

Dankzij internet kan ik de mij aangereikte kennis verbreden, verdiepen en bijstellen met behulp van bronnen die eerder niet toegankelijk waren. Elke vraag die in mij opkomt kan ik googelen. Daar heb ik geen encyclopedie meer voor nodig. Ik kan informatie vinden die mij eerder was ontgaan (uitzending gemist). Ik kan informatie vinden die mij via televisie (en andere mainstream media) en onderwijs nooit is aangeboden en wellicht nooit zal worden aangeboden, omdat die niet relevant wordt gevonden, als verouderd of achterhaald wordt beschouwd (geen nieuws), wordt gecensureerd (niet geschikt voor het grote publiek) of geridiculiseerd (afkomstig van klokkenluiders).

Als een boek van ‘de man die naar Auschwitz wilde’ zeventig jaar na dato nog zo onthullend kan zijn, wat zegt dat dan over andere informatie tussen toen en nu die ik heb gemist?
Hoe had ik kunnen weten dat ik in contact met de natuur mijn waarnemend vermogen kan vergroten, als de leerstof hierover vlak voor de Tweede Wereldoorlog uit de schoolboeken is verwijderd?
Hoe kan ik weten dat ik in contact met de natuur mijn bewustzijn kan doen groeien, als mijn gedachten voortdurend worden gebombardeerd met prikkels uit mijn dagelijkse omgeving?
Hoe kan ik al die gemiste informatie inhalen als ik structureel geen tijd heb, omdat ik meemoet in de ratrace?

LEES VERDER

Irene Wouters is onderwijskundige en leerkracht. Dit is haar LinkedIn-profiel. Dit is haar LinkedIN-profiel.