'De schoolbel gaat uit: symbool voor een systeem dat conditioneren boven leren stelt'

23 september 2014

Voor docente Inge Spaander staat de schoolbel symbool voor een systeem dat conditioneren boven leren stelt. Het veroorzaakt een Pavloveffect dat niet gebaseerd is op echt leren, samen leren en samen leven. Zoals in een fabriek de bel gaat (of ging, gebeurt dat nog?) om de assemblagelijn te stoppen of starten kondigt die bel het einde en de start van leren aan. 'Als de bel gaat mag ik lopen, als de bel gaat mag ik deze lastige klas m’n lokaal uitwerken, als de bel gaat begint het leren.' Haar pleidooi voor het uitzetten van de bel: 'Roepen dat leerlingen er misbruik van maken, wat zegt dat over onze pedagogische taak?'

Een wens die ik al jaren koester is na de zomer opeens ingevoerd. De bel is uitgezet. Een verademing, voor mijn oren én mijn gemoedsrust. Niet alleen ik, ook mijn klas stoorde zich al jaren aan de bel. Drie jaar geleden hebben we daarom heel recalcitrant de speakers in ons lokaal afgeplakt. De grijze duct tape hielp niet: iedere 45 minuten rolde uit alle hoeken van de school een Star Wars-deuntje het lokaal in om ons hardhandig los te rukken uit een gesprek, gedachte of werkflow.

De bel uitzetten lijkt slechts een simpele verandering in de infrastructuur van de school. En zoals iedere verandering brengt ook deze reuring met zich mee. Verandering vraagt om aanpassing, en aanpassing heeft tijd nodig. Nu de bel niet meer de overgang tussen lessen aankondigt heerst er in sommige gangen geregeld chaos: leerlingen te vroeg, docenten te laat. En ja, natuurlijk, veel vaker andersom.

Aandoenlijke verwarring op gezichten van eerstejaars en getergde blikken van docenten. Hoe houd je de tijd in de gaten als de bel niet meer gaat? Sommige leerlingen vinden het prachtig, anderen voelen zich ontheemd. Klok kijken is moeilijk, voor ons allemaal. In de personeelskamer gonsde het al snel: ‘Die bel moet terug!’

Maar de bel uitzetten is meer dan een simpele verandering in de structuur. Het gesprek tussen docenten is gericht op de regel: bel aan of bel uit. Maar die regel, daar gaat het niet om. Het uitzetten van de bel verandert niet alleen de structuur van de school: het verandert ook de boodschap die je naar leerlingen uitzendt. Een boodschap van vertrouwen en een wens tot verbinding. Het vertrouwen dat een leerling op school wil zijn en wil leren.

De discussie over de bel wordt driftig gevoerd en dat is goed. Het is de kunst dit gesprek niet over de handeling van het aan- of uitzetten op zich te laten gaan. Wie verder kijkt dan die discussie gaat over onderwijs praten. De taal en argumenten die we gebruiken in de discussie over de bel zegt iets over onze kijk op onze pedagogische taak. Roepen dat leerlingen er misbruik van zullen maken? Wat zegt dat over je gedachtegoed? En ben je je daarvan bewust? Misschien heb je gelijk, maar is dat niet wat we allemaal doen met nieuwe ruimte die we krijgen? De grenzen opzoeken en overschrijden? En is dat niet nu niet juist onderdeel van onze pedagogische taak: om de aftasting van die grenzen toe te staan, te bespreken, te bestraffen desnoods? Omdat wij als docenten de taak hebben precies dat onze leerlingen te bieden: een oefenplaats voor het echte leven. Een kans om fouten te maken, problemen te creëren en ervan te mogen leren? En wat doe je zelf? Spreek je collega’s aan op het gebruik maken van de nieuwe ruimte om de grenzen te overschrijden? Net wat langer pauze houden, iedere keer eerder stoppen met die lastige groep?

Voor mij staat de schoolbel symbool voor een systeem dat conditioneren boven leren stelt. Het veroorzaakt een Pavloveffect dat niet gebaseerd is op echt leren, samen leren en samen leven. Zoals in een fabriek de bel gaat (of ging, gebeurt dat nog?) om de assemblagelijn te stoppen of starten kondigt die bel het einde en de start van leren aan. Als de bel gaat mag ik lopen, als de bel gaat mag ik deze lastige klas m’n lokaal uitwerken, als de bel gaat begint het leren.

Durven we zonder die luidruchtige conditioneringsprikkel het contact met de leerlingen aan te gaan, onze opdracht uit te voeren? Zijn we bereid ook dit als leermiddel in te zetten?

Als het aan mij ligt gaan alle schoolbellen uit. Geen conditionering meer. Pavlov ontdekte min of meer bij toeval dat een bel honden conditioneert, maar ik heb meer vertrouwen in mijzelf, mijn collega’s en mijn leerlingen. Wij kunnen dit samen regelen, en vinden iedere keer een andere oplossing, maken de afspraak die op dat moment nodig is.

En ja, we gaan lekker veel fouten maken: de tijd vergeten, te laat komen, te lang doorgaan en te vroeg opruimen. Fijn, lekker leren met elkaar.

Inge Spaander is docente aan het Kastanje College, een van de scholen die het Big Picture-concept al in 2009 heeft geadopteerd. Meer over op de website van de school en in een kort filmpje van Leraar24 uit 2009.

Kastanje College
Kastanjedal 2
3142 AP Maassluis