De pedagogiek komt eerst, dan volgt het onderwijs

1 oktober 2017

Bij de start van een traject Pedagogische Tact vraagt docent Suzanne leraren regelmatig hoe het zou zijn als zij iets minder hard zouden werken en de leerlingen harder. Dat klinkt ze als muziek in de oren en vraagt tegelijk veel. In ogenschijnlijk kleine situaties vindt het pedagogische plaats. Suzanne vertelt over haar overtuigingen en werkwijze, te beginnen met een verhaal over leerkracht Angelique, die op het punt staat een bekraste schooldeur over te plakken met een poster...

De pedagogiek kom eerst, dan volgt het onderwijs. Mijn ervaring is er dat er meer pedagogische momenten zijn dan we denken. Om het pedagogische van bepaalde momenten te herkennen helpt het om je af te vragen: 'Wat is hier nodig?' 'Hoe ben ik hier nodig?'

Het ervaringen opdoen in het leren loslaten en daarmee het leren vertrouwen dat leerlingen medeverantwoordelijk kunnen zijn, gebeurt in de dagelijkse werkelijkheid. In kleine momenten, die toch heel groot blijken te zijn. Want het zijn krachtige leermomenten, die met pedagogische vragen stap voor stap kunnen worden uitgebouwd. Een voorbeeld is hoe Angelique dat deed.

 

Het herstellen van een deur als pedagogische opdracht

Angelique vertelt: ‘De deur van de wc is vorige week bekrast en er staan allemaal scheldwoorden in geschreven. Het kan bijna niet anders, dan dat kinderen uit mijn groep dat hebben gedaan, maar ze zeggen niet wie het heeft gedaan. Nu heb ik bedacht om er een groot wit vel overheen te plakken, waar we allemaal lieve boodschappen op gaan schrijven. Wat vind je daarvan?’

‘Hoe vind je het, dat de kinderen dit hebben gedaan?’, vraag ik.
‘Heel erg.’
‘Wat is voor jou belangrijk, hoe kinderen omgaan met hun omgeving?’.
‘Dat ze er respectvol mee omgaan’.

‘En leren ze dat door een poster over een beschadigde deur heen te plakken?’
‘Nee, maar wat moet ik dan?’
‘Hoe zou het zijn, als je de kinderen een week de tijd geeft om de deur te herstellen?’
‘En de kinderen die het niet gedaan hebben, dan?’
‘Die zullen zich wel melden… En dat is dan gespreksonderwerp van de groep. Maak ze samen verantwoordelijk, dan wordt het van hen. Nu ga jij oplossingen bedenken. Laat de kinderen dat doen.’

‘En als ze geld nodig hebben? Wil jij het ze geven?’
‘Nee, dat zou gek zijn…’
‘Wil je ze het lenen? Wellicht meteen een ondernemingsplan bij maken… Je leent ze geld, dat wil je terug en van dat geld kunnen ze meer geld maken… de opbrengst is om verfspullen van te kopen’

‘Dan leer je ze meteen wat micro kredieten zijn’, zegt Jeanine, de collega van Angelique, die heeft mee geluisterd. Angelique begint er plezier in te krijgen. ‘Dus ik pak dit incident aan om er met elkaar van te leren… Ik denk, dat als we dit doen, kinderen daarna meteen zuiniger zullen zijn op spullen en hun omgeving. Ik zie dit wel zitten.’

 

 

Vaak zie ik dat leraren hard werken. Te hard, en leerlingen werken niet hard genoeg. Je kunt leerlingen vragen verantwoordelijkheid te dragen voor wat ze aankunnen. Ze leren dan zelf problemen oplossen. Daar leren ze veel van, cognitief, sociaal en emotioneel. Dat vraagt van leraren dat ze kunnen loslaten. Want pas als je het loslaat, kan er iets ontstaan, omdat er dan ruimte komt die de leerlingen zelf in kunnen vullen. In die zin is het leren dat daar plaats vindt, een emergent proces: wat er precies ontstaat, dat weet je niet vantevoren.

 

 

Een ervaring in loslaten

‘Ha, Angelique, hoe is het gegaan met de deur?', vraag ik tijdens de volgende bijeenkomst.
‘O, dat hebben ze gedaan’.
Ze zegt het bijna achteloos, alsof het ‘no big deal’ is. Ik kijk haar aan, verwachtingsvol.

‘Ik heb gezegd, dat ik ze een week de tijd gaf om de deur te herstellen en ben toen gaan kopiëren. Ik durfde geen twintig minuten weg te blijven, zoals jij voorstelde en ben na tien minuten de klas weer in gegaan. Ze waren druk in overleg. Eén jongen stond op tafel en coördineerde het allemaal. Wat grappig was, was dat hij zei dat er een leider nodig was en hoe ze die gingen kiezen. Ze vonden stemmen op wie het wilden zijn een goed idee en zo geschiedde.
Een paar dagen daarna bleef het stil en ik werd even onrustig of ze het vergeten waren, maar ik heb me ingehouden en me er niet mee bemoeid. Het was tenslotte hun verantwoordelijkheid. En toen leefde het weer op. Er werden lootjes getrokken wie mocht verven en ze kwamen op school met schuurpapier en acrylverf. Dat vond ik geen goed idee en toe heb ik ze uitgelegd waarom acrylverf niet geschikt was. We kregen een gesprek over verf, de verschillende grondstoffen en wat die doen op verschillende ondergronden, voor het milieu en de gezondheid. Het was echt een mooi gesprek. De volgende dag namen ze andere verf mee en hebben ze ballonnen geschilderd op de plekken waar gekrast was. Het ziet er echt mooi uit nu.’

Ik luister naar haar en voel me zo blij, dat ze deze ervaring heeft opgedaan met de kinderen. Een eerste ervaring, dat kinderen een uitdaging als deze aankunnen en dat het leerzaam is.

‘Wat heb je over jezelf ontdekt tijdens dit proces?’, vraag ik haar.

Ze denkt er even over na: ‘Dat ik echt mag loslaten en dat kinderen het fijn vinden om verantwoordelijk te zijn. Ja, dat ga ik nu wel vaker doen.’

 

 

Ik was ontzettend benieuwd hoe Angelique het zou gaan oppakken. Ik voelde veel vertrouwen in haar, maar wist natuurlijk niet precies hoe dit proces zich verder zou ontvouwen. Dan is het voor mij zo waardevol om terug te horen wat er is gebeurd.

Door de kinderen medeverantwoordelijk te maken, kon Angelique zich richten op waar zij nodig was als leraar, om die eigen verantwoordelijkheid aan te vullen en te stimuleren. Het ging dus niet om de vraag hoe zij iets op kon lossen, maar hoe zij als leraar nodig was, zodat leerlingen zelf verantwoordelijkheid kunnen dragen.

Wat moeten leerlingen weten, voordat ze aan de slag kunnen? Welke kennis is nodig? Welke vaardigheden? Welke kaders hebben ze nodig? In dit geval vertelde Angelique dat de kinderen zelf tot een oplossing kwamen, maar zij nodig was toen het ging over de type verf die werd gebruikt. Daar vormt zich het onderwijs dat voortkomt uit de pedagogische vraag.

Suzanne Niemeijer is docente Pedagogische Tact en Pedagogisch Leiderschap.