De kunst van het contact maken: ‘De clown daagt de leraar uit'

22 april 2014

'Zonder relatie geen prestatie is niet alleen het credo van hetkind,' schrijft Tjeu Seeverens, 'maar van een ieder die het leerproces van een kind serieus neemt.'  Er valt voor elke leerkracht op dat gebied altijd wat te leren, meent hij. In het werk van theatermaker Lidion Zierikzee vond hij recent inspiratie én een groot aantal handvatten. Zijn blog over Kinderen en de kunst van het contact maken. 'De clown daagt de leraar uit.'

Ook de onderwijswereld kent slechte B-films met een plot dat je eigenlijk niet kunt verzinnen, of met een hoofdrolspeler die zowel medelijden als afschuw oproept. Heinz Fischer uit het Duitse Freigericht was zo iemand voor mij. Nog voordat hij hevig zwetend het klaslokaal betrad, was de chaos al compleet: krijsende, etende, stoeiende pre-pubers die zelf bepaalden of ze wel of niet in de klas bleven.

Die Duitse kids wisten één ding zeker: van deze ‘invalkracht’ hadden ze dat lesuur geen last. Ook die dag liep hij traag naar zijn bureaustoel, nam de geschiedenismethode uit zijn versleten schooltas, richtte zijn ogen op de achterwand en begon aan zijn monoloog. Om 50 minuten later het boek dicht te klappen, weer in zijn tas op te bergen en in hetzelfde trage tempo, maar nu drijfnat het lokaal te verlaten, op zoek naar een glas en een kraan.

In mijn herinnering heeft hij de hele les geen leerling aangekeken. ‘Ze luisteren toch niet,’ verklaarde hij later die dag. En hij voegde er tot mijn verbijstering met een onzekere glimlach aan toe: ‘Zo overleef ik tenminste nog de jaren tot aan mijn pensioen.’

Relatie als basis

D’r Heinz ben ik dankbaar. Vanaf dat pijnlijke moment - tijdens een gesubsidieerd uitwisselingsprogramma - wist ik het zeker: een goede relatie tussen de leerkracht en zijn leerlingen is de allerbelangrijkste voorwaarde om leerlingen te laten ontdekken hoe zij hun talenten kunnen gebruiken om zichzelf en de wereld wat verder te helpen. Zonder relatie geen prestatie, is niet alleen het credo van hetkind, maar van een ieder die het leerproces van een kind serieus neemt.

Waar ik wat minder zeker van ben, is het antwoord op de vraag: ‘Kun je die kunst van het contact maken leren of is dat aangeboren?’ Op basis van mijn ervaring in de onderwijs- en sportwereld durf ik te stellen dat enige aanleg vereist is, maar geen garantie voor succes en dat er in de loop der jaren voor elke leerkracht ook op dat gebied heel wat te leren valt.

Vergroten leervermogen

Daarom kan ik al op deze plek tot de conclusie van deze column komen: ben je leerkracht in het basisonderwijs? Schaf voor nog geen drie tientjes het boek ‘Kinderen… en de kunst van het contact maken’ van Lidion Zierikzee aan. De motivatie staat op de achterflap: ‘Als de deuren van je lokaal ’s ochtends dichtgaan, begint het unieke samenspel tussen jou en jouw klas. Wie zijn je leerlingen, wie ben jij als leraar van deze klas? Kunnen jullie zo contact maken, dat iedereen zich veilig voelt om het beste van zichzelf te laten zien en uit zichzelf te halen?’

In dit handboek wordt clownerie gebruikt om het leervermogen van leerlingen op vele gebieden te vergroten. Clownerie? Ja. Want na het bestuderen van de inhoud (h)erken ik dat de belangrijkste eigenschappen van een clown ook lesdoelen voor het onderwijs zijn, die er toe doen: open en nieuwsgierig zijn, fouten durven maken, emoties tonen, plezier hebben in wat je doet, JA leren zeggen en aanwezig zijn in het hier en nu. Lidion Zierikzee: ‘Ik hoop dat leerkrachten door dit boek ontdekken hoe je met kleine veranderingen, simpele oefeningen en een open houding het contact maken met de klas van een basisschool kunt bevorderen.’

Theorie en praktijk
Voor alle duidelijkheid: het is géén zweverig boek. Zierikzee onderbouwt haar denkbeelden zorgvuldig met doordachte argumenten en theorie. De voorbeelden zijn actueel en aansprekend, omdat ze heel praktijkgericht zijn. Ze durft ook voorbeelden te benoemen waarin haar aanpak minder succesvol was en beschrijft dan meteen wat ze daarvan heeft geleerd.

In hoofdstuk 2 is er aandacht voor de bekende situatie waarbij een leerling gefrustreerd raakt, omdat hem iets overkomt wat hij niet wil. In plaats van te dealen met de situatie zelf, dealt de leerling alleen nog met het effect van de situatie, namelijk die frustratie. De auteur legt vervolgens uit wat het alternatief is voor je verzet als leerkracht, wat meestal een averechts effect heeft. Voordat er 77 (!) oefeningen voor de allerkleinsten tot en met de schoolverlaters tot in detail worden uitgewerkt, daagt de clown de lezende leerkracht uit om eerst contact met zichzelf te zoeken. Lidion Zierikzee: ‘Als je kinderen wilt helpen om krachtiger en evenwichtiger in het leven te staan, is het handig om te weten waar je eigen kwaliteiten en kracht als leerkracht liggen. Daar zijn simpele opdrachten voor, die je ook zicht geven op je ontwikkelpunten. Je zult merken dat je dan samen de lastigere situaties veel beter aankunt.’

Deze bijzondere uitgave zou wat mij betreft verplichte literatuur op Pabo’s en lerarenopleidingen mogen zijn. En als er ooit een Duitse vertaling komt, rij ik nog diezelfde maand naar Freigericht om Heinz nog voor zijn pensioen te laten ervaren dat je zelfs met heftig stuiterende pubers contact kunt maken. Ja, Heinz. Er bestaat nu zelfs een heuse handleiding voor. Von Frau Lidion aus Holland.

Tjeu Seeverens is creatief leider/kennismakelaar van de TalentenAcademie SVO|PL. Dat is een onderwijskundig Expertisecentrum voor leerlingen, docenten en ouders – zowel online als ‘live’- voor acht scholen van voortgezet onderwijs in Zuid-Limburg.

 

Over Lidion Zierikzee 

Lidion Zierikzee is theatermaker, docent en clown. Ze geeft workshops, trainingen en lessen op scholen. Ook werkt ze intensief voor de stichting ‘de Regenboogboom’, de Goudse clownschool en speelt met haar eigen theatergroep Heer Otto educatieve theatervoorstellingen op basis- en middelbare scholen. ‘Kinderen en… de kunst van het contact maken’ is een uitgave van Kwintessens (202 fraai geïllustreerde blz.).

Clowns on tour - Moments of contact

Waardevolle verhalen voor goed onderwijs

Bestel: 24 euro

Iedereen maakt verschil, samen hebben we impact

Als donateur (50 euro) ontvang je 'het Jaarboek 2014'
en de jubileumuitgave 'NIVOZ & de urgentie van goed onderwijs'