'De kracht van mensen is dienend bij gesprek over bio-competenties. Niet hun verbeterpunten''

3 november 2014

'Onlangs stond ik in het Onderwijs Café Nijmegen waar ik vertelde over de belangrijkste lessen die ik leerde in het onderwijs. Als eerste benoemde ik ‘het gaat om de binnenkant’. En hoe logisch we dat allemaal ook vinden… daar ligt vaak niet onze focus.' Xandra van Hooff blogt over gewenste bio-competenties, ook tegen de achtergrond van het Ui-model van Korthagen. 

We snappen allen heel goed dat leren een proces is dat intern plaatsvindt. En dat we enkel door middel van momentopnamen een fractie kunnen opnemen van hetgeen dat we leren. Ik snap het ook wel, die focus die we allemaal hebben om zaken meetbaar en inzichtelijk te maken. Ook daar waar het gaat om de professionalisering van de leerkracht. We stellen immers graag concrete doelen.

Persoonlijk leiderschap, kwaliteit, samenwerking en flexibiliteit zijn enkele kernwaarden die vaak worden nagestreefd en welke zich laten vertalen in concreet waarneembare houding en gedragingen: competenties. Ons onderwijs is daardoor competentiegericht geworden. We voeren ontwikkelingsgerichte gesprekken met onze medewerkers op basis van hun gewenste bio-competenties. We willen na een bepaalde periode, bij voorbeeld een POP-cyclus - oh, hoe 2012 -  zichtbaar en toetsbaar ander gedrag bemerken. Daar is niets mis mee. Waar het soms mis gaat, is de focus waar we ons op mogen richten om te zorgen dat dit gedrag ook daadwerkelijk bestendig blijkt.

Ik leg het uit aan de hand van het Ui-model van Korthagen, gebaseerd op het model van Bateson, opgedeeld in buitenkant- en binnenkant:kernkwaliteiten

Buitenkant-niveau
Omgeving: Betrekking op reacties.
Gedrag: Betrekking op acties.
Vaardigheden: Betrekking op doelen.

Binnenkant-niveau
Overtuigingen: Betrekking op motivatie.
Identiteit: Betrekking op wie jij als professional wilt zijn
Betrokkenheid: Betrekking op de combinatie van jouw als persoon en je missie

Bij het buitenkant-niveau gaat het om omgeving, gedrag en vaardigheden. Een kleine aanpassing, bijvoorbeeld een ander bureau of wijziging van klas, leidt soms tot het gewenste resultaat. Maar in algemene zin leidt een verandering op buitenkant-niveau niet per sé tot een verandering op binnenkant-niveau. Wel weten we inmiddels dat gesprekken op de niveaus overtuiging, identiteit en zingeving ontwikkelingsgericht zijn. En dat veranderingen hierbinnen zichtbaar worden aan de buitenkant, en dus terug zijn te zien in ‘verbetering van de bio-competenties’.

Wat wil jij liever. Een aangepaste of een lerende collega in je school?

Een docent is het werk niet gaan doen om een kind niet te zien, om de lesstof niet in de vingers te hebben of om alles alleen te gaan doen, zonder de samenwerking met ouders of collega’s. Focussen op de buitenkant - al is het alleen maar het invullen van een formulier waarin je aangeeft met vijf bolletjes hoe ‘goed’ je erin bent - maakt dat wordt opgespoord wat er (nog) ontbreekt bij mensen, ten einde dat te ‘repareren’.

Het gevaar van het richten op competenties in het onderwijs is dat mensen zich gaan richten op allerlei externe specificaties en denken dat ‘hieraan voldoen’ hetzelfde is als professionaliseren. ‘Je aanpassen’ is echter iets heel anders dan leren, waarbij zelfsturing, eigen reflectie en motivatie namelijk op het hoogste niveau functioneren.

Een docent die weinig naar congressen toe gaat, kun je aanbieden om een boek te lezen om zo aan bijscholing te doen. Dat is de ‘makkelijke manier’ om te zorgen dat die bolletjeslijsten positief worden ingevuld. Je kunt het ook hebben over waarom deze docent dit niet doet. Wellicht komt er een antwoord als ‘ik voel me niet prettig in grote gezelschappen’. Maar ook kan het antwoord zijn: ‘Ik heb er moeite mee om mijn klas in de steek te laten’. Laat je eens verrassen door het antwoord en stel de wedervraag: ‘Is dit iets waarin je graag verandering zou willen brengen? Zou je iets willen leren, kunnen loslaten of veranderen?'

Als je gesprekken voert op binnenkant-niveau mag je jezelf als leidinggevende of collega er bewust van zijn dat je benieuwd bent naar de drijfveren voor gedrag. De ander écht willen leren kennen, zonder de voorwaarde tot verandering te bewerkstelligen zorgt ervoor dat de ander ruimte krijgt om zichzelf te laten zien. En naast het feit dat deze docent zich hierdoor erkend voelt, is er voor de ander de mogelijkheid ontstaan om de eigen aannames en waarden te onderzoeken en indien gewenst aan te passen.

Het vertrekpunt dient te zijn de kracht van mensen in plaats van hun verbeterpunten.

Je collega’s aanspreken op binnenkant-niveau is uitgaan van de kracht van mensen. Bij de binnenkant komen vragen aan de orde als: 'Wat maakt een dag op je werk voor jou tot een succes?'; 'Wanneer heb je jezelf honderd procent kunnen geven?'; 'Wanneer ben je tevreden over jezelf? '; 'Wanneer kom je thuis met het gevoel ‘Yes, dit is waar ik het voor doe’.'; 'Wat maakt dat je moedeloos tegen jezelf zegt: ‘Wat een afschuwelijke dag, als ik zo nog twintig jaar door moet…?' Deze vragen durven stellen, is ruimte bieden om te kijken of er een mogelijkheid is om ongewenste of beperkende gedachten en gevoelens te veranderen. En wat kun jij als collega of leidinggevende hieraan bijdragen?

De bio-competenties, zoals beschreven, zijn fundamenteel voor het effectief en efficiënt functioneren en om zicht te hebben op de vraag wat het onderwijs op dit moment van je verlangt. Richt je daarbij op de innerlijke motivatie en persoonlijke kwaliteiten. Deze basiscompetenties hoeven echt niet de grondslag te zijn voor een functionerings- of POP-gesprek. Hoe dan ook, je komt er samen een stuk verder mee!

De kracht van Xandra van Hooff ligt in het leggen van verbanden tussen mensen, relaties en systemen. Op haar website www.xandravanhooff.nl staat meer te lezen.