De Berg en de Wind in ons tijdsgewricht: 'Wat zou jij doen, als je niet hoeft te weten hoe het moet?'

8 mei 2016

We spreken in koor over vernieuwing van de samenleving en – in ons geval ook van onderwijs. De urgentie is voelbaar en de sociale en maatschappelijke spanningen nemen intussen almaar toe. Inge Knoope introduceert het metaforische beeld van Berg en Wind en blijft optimistisch. Haar blog over innerlijk leiderschap en verbinding. ‘Zodra een van beiden zegt het is best wel eng, hé, dan is er een opening.’

Er is iets bijzonders aan de hand in dit tijdgewricht. We gaan de verkeerde kant op als er niets gedaan wordt. Alle systemen kraken, en de aarde kreunt. De nieuwe generaties blijken niet alleen voor de taak te staan om zaken bij te sturen, ze hebben ook de opdracht om zaken uit het verleden ‘te herstellen’. Tegelijk geldt de macht van de oude wereld en systemen nog, wordt de controle in handen gehouden en wordt er vastgehouden aan verouderde manieren om de werkelijkheid te beheersen.

Hoe pakken we dit met elkaar aan?

Werk aan het Bedorvene is een beeld uit de I Tjing - hexagram 18, samengesteld uit de symbolen voor Berg en Wind. Het gaat deels over wat er aan de hand is, en deels over de mentaliteit waarmee we een situatie kunnen verbeteren. In dit beeld gaat het om bederf dat door menselijk handelen of menselijke nalatigheid is ontstaan. Het trefwoord is herstel. Er dient een ontwikkeling te worden onderbroken, omdat er fouten (weeffouten) in het systeem geslopen zijn. Maar die kunnen worden verbeterd.

Werk aan het Bedorvene betekent nieuwe regels stellen. Een belangrijke nieuwe regel - en dat zie je wellicht al om je heen - is het loslaten van de hoe-vraag. Zet jezelf simpelweg in de uitdaging die jou inspireert en begin gewoon. Geen enkele vernieuwer die op dit moment meters maakt en dingen bereikt, wist van tevoren hoe dat moest. Het enige wat hij of zij weet, is dat-ie telkens beslist wat de eerstvolgende stap is.

Verschuif je opvatting over de wereld van 'ongewenst problematisch' naar 'toenemend complex'. Het is immers een illusie om te denken dat we door het oplossen van een aantal problemen weer terug zouden kunnen keren naar een ongecompliceerde samenleving. Als we dat loslaten, verschuift onze houding van een onzeker ‘Hoe moet dat?’ naar een dienend ‘Hoe benader ik dat?’

Zo is er bijvoorbeeld iemand die zichzelf ten doel heeft gesteld om de stad Amsterdam volledig over te laten gaan op eigen, schone energie, en dit voor 2028. Het kan gewoon, jezelf zo’n doel stellen. Je kunt een eigen school of opleiding starten, een nieuwe munt invoeren als alternatief voor de euro, je kunt een dorps-handelscentrum starten op het platteland....

Er zijn talloze mensen aan de slag met van alles. Wat zou jij doen, als je niet hoeft te weten hoe het moet?

Innoverende leiders die dit doen, komen vervolgens stuk voor stuk het oude systeem tegen. Dat toont zich roerloos en zwaarwichtig en laat zich niet in beweging brengen. Die tegenpartij - de oude berg - is naar binnen gekeerd, richt zich op zaken uit het verleden, kijkt niet vooruit, is wars van vernieuwing.

De Berg is conservatief en houdt alles het liefst zoals het is. Dan weet je tenminste wat je hebt. Veranderingen kunnen de kern van de Berg aantasten en daar zit de Berg niet op te wachten. De berg is - en wil - rust, stabiliteit, zekerheid. En als er dan een opdringerig en drammerige frisse Wind contact zoekt, zal de Berg zich snel afsluiten: ‘Hé bah, het tocht hier. Doe die deur dicht!’

Die Wind, de vernieuwende partij, symboliseert een zachte, beweeglijke, maar dwingende invloed. Een invloed die geen haast heeft, geduldig is, obstakels omzeilt en niet opgeeft. Het symboliseert gestage vooruitgang waarbij tijd geen rol speelt. Nieuwsgierigheid, gelijkwaardige communicatie, egaliseren en vragen stellen wel. De Wind heeft een lange adem.

De Wind gedraagt zich als het nieuwe dat de oude Berg ontmoet. De puber die zachtaardig en naïef het goede wil doen, avontuur zoekt in gave projecten, maar gehinderd wordt door het ouderlijk gezag, komt er oog in oog mee te staan. Duik je weg in onzekerheid om alle kanten op te gaan of blijf je op koers?

Met een dienende mentaliteit vraag je enerzijds de formele spelers en machthebbers niet langer om toegelaten te worden en mee te mogen praten. Je wacht er niet op om serieus genomen worden. Je neemt jezelf serieus. Je voelt je vrij om te zeggen en te doen wat je graag wilt.

Anderzijds ga je ook niet de strijd aan; denkt ook niet dat het allemaal aan hén ligt; neem het systeem niet kwalijk dat het een grote machtige berg is. Het heeft onze grote welvaart geborgd. Het brengt je dan ook nergens om de huidige gezaghebbers te bevechten en te willen overwinnen.

De Wind kan het niet winnen van de Berg. Andersom ook niet, en daar gaat het ook niet om. Het gaat er om een eigen innerlijke duurzame autoriteit te vestigen en je anker te vinden in wat je zelf wel en niet kan. Vind je anker in je gevoel van eigenwaarde.

Strijd tussen Berg en Wind zal de situatie verergeren. De Berg reageert met toename van controle om de grip op de situatie niet te verliezen en zal nooit in het diepe durven te springen als de uitkomst niet van tevoren vaststaat. De Berg is onzeker, voelt angst, ongrijpbare risico's en verstart dan, houdt vast aan dat wat het kent en meent ons daarmee een dienst te bewijzen, omdat het de stabiliteit dient.

De Wind die vecht is onzeker, twijfelt, gaat alle kanten op, ziet niet een duidelijke richting, en probeert dit te compenseren door beslissingen op de lange baan te schuiven en te focussen op details. De Wind vertoont dan vluchtgedrag om de gevoelde angst en onmacht niet te hoeven onderkennen en ervaart zichzelf als te klein om de Berg te overmeesteren.

Maar de nieuwe generatie - een nieuwe loot aan de stam van de familie - kan ongedaan maken wat door zaken uit het verleden is misgegaan. De stamvader zelf kan dit niet meer. Die heeft z'n vaste vormen aangenomen. Er is dus een opvolger nodig. De twee zouden in de beste harmonie kunnen samenwerken omdat ze elkaar perfect aanvoelen, maar de balans is zoek omdat de een de ander wil overheersen. Wind en Berg: ze willen samenwerken, maar vormen tevens de belemmerende factoren die vooruitgang tegenhouden.

Wat beide partijen delen is de vrees om een verbinding aan te gaan, omdat niet 100% duidelijk is waar die verbinding toe zal leiden. Zodra een van beiden zegt: ‘Het is best wel eng, hé’, dan is er een opening. Vertaald naar de wereld waarin we ons begeven betekent dat: stoppen met wij-zij denken. Maak verbinding met individuele mensen. Of we nu in het formele systeem werkzaam zijn of niet, mensen zijn niet hun functie.

Iedereen, inclusief jij zelf, is zowel onderdeel van het oude systeem als een informeel, persoonlijk iemand met gevoelsleven en drijfveren. In het formele systeem werken veel mensen die het graag anders willen. Het gaat om het vinden van gemeenschappelijke doelen met personen. Breng focus naar samenwerking en daadkracht. Concentreer je. Zuig een punt aan je draad en mik op het oog in de naald. Het gaat om jouw mikpunt.

Doelen stellen op kortere termijn, handelen als stromend water waarbij niet de oever (de grenzen en beperkingen) maar de intentie bepaalt waar en hoe je gaat én je je doel bereikt. Dit is spannend, maar ook leuk.

De Berg zal nog wel wat tegensputteren, maar die weet ook wel dat wat niet verandert, vroeg of laat zal bederven. De Berg zal z'n vorm behouden, maar kan wel innerlijk veranderen. Daarin liggen de invloedrijke kansen van de Wind.

Inge Knoope begeleidt leergroepen in systemisch werk, en individuen naar plaatsbepaling in maatschappelijke bewegingen, ontwikkeling en vernieuwing. Waar sta ik? Zie website: Ik en Jij Opstellingen. Dit is een geredigeerde versie uit haar nieuwsbrief.