De basis van een democratische samenleving én van het onderwijs: essentiële vragen

14 mei 2017

Wat is rechtvaardigheid? Is kunst een kwestie van smaak of principes? Twee voorbeelden van essentiële vragen. Eén betekenis van essentieel impliceert belangrijke vragen die terugkeren gedurende iemands leven. Maar het kan ook verwijzen naar vragen van historisch belang. Rinke Huisman licht toe waarom ze essentieel zijn en welke functie ze hebben in het nieuwsgierige brein van kinderen en jongeren. 'Essentiële vragen zetten aan tot diep leren en begrip, het maken van nieuwe connecties, een hoger niveau van denken en een hogere betrokkenheid bij het leerproces.'

Kleuters zijn van nature heel nieuwsgierig. Ze stellen gemiddeld honderd vragen op een dag. Ze leren ongelooflijk veel over de wereld, simpelweg door het stellen van vragen en goed te luisteren naar anderen. Vanaf groep 3 neemt deze leergierigheid, en daarmee het aantal vragen dat een kind stelt op een dag, aanzienlijk af. Eenmaal op de middelbare school nadert de 0-lijn en worden er nagenoeg geen vragen meer gesteld. Waarom? Omdat leerlingen zullen doen waarvoor ze beloond worden op school: met de juiste antwoorden komen. Niet voor het stellen van goede vragen. Daarom dus.

Het klassieke model van onderwijs is leerkracht gestuurd: de leerkracht stelt de vragen, de leerling antwoordt. De leerkracht legt uit, de leerling maakt aantekeningen. De leerkracht creëert mogelijkheden, de leerling vult dit aan/in. Het is onderwijzen versus leren. Is het antwoord belangrijk of de vraag? Het is de leerkracht versus de leerling. Onderwijzers Dan Rothstein en Luz Santana willen het standaard model op zijn kop zetten. Zij hebben de “Right Question Institute” opgericht, gebaseerd op het idee dat het veel effectiever is om studenten te leren hun eigen vragen te formuleren en te stellen. Daarbij benadrukken zij dat dit van levensbelang is, niet alleen voor de klas, maar ook voor het leven. Voorts voeren zij aan dat de mogelijkheid om vragen te stellen van cruciaal belang is voor een gezonde democratie.

'It’s possible to imagine a dictatorship without questions, but not a democracy' - Dan Rothstein

Tweede natuur?

In tegenstelling tot kinderen hebben volwassenen de neiging om te haasten. Als we ouder worden hebben we er meer vertrouwen in dat we de wereld om ons heen begrijpen en verliezen we het vermogen om te kijken voorbij onze eigen overtuigingen. Terwijl kinderen van nature verwondering hebben voor de wereld lijkt het een verloren kunst en kunde als mensen ouder worden. In de tijd verliezen we onze nieuwsgierigheid en behoren de essentiële vragen tot ‘de bedreigde soorten’.

De meest voorkomende vraag die leerkrachten stellen is feitelijk een vraag die hét juiste antwoord zoekt. Wanneer was de tweede wereldoorlog? Wie was de president van Amerika op het moment van..? Dergelijke vragen zijn niet "essentieel". Integendeel, ze zijn wat we ‘onderwijzerige’ vragen zouden kunnen noemen - een kwestie van essentieel belang voor een leerkracht die wil dat leerlingen een belangrijk antwoord weten.

Wat is essentieel?

De hoofdvraag die bij mij rijst is: ‘Wat is een essentiële vraag?’

Grant Wiggins beschrijft in zijn werk over Understanding By Design, een essentiële vraag: 'An essential question is – well, essential: important, vital, at the heart of the matter – the essence of the issue.'

Als hij verder ingaat op het woord ‘essentieel’ dan zijn er verschillende connotaties te maken.

Eén betekenis van "essentieel" impliceert belangrijke vragen die terugkeren gedurende iemands leven. Deze vragen zijn breed van opzet en tijdloos door de natuur. ‘Wat is rechtvaardigheid?’ ‘Is kunst een kwestie van smaak of principes?’ Ze zijn voortdurend discutabel en al snel leren we dat antwoorden op deze vragen slechts voorlopig zijn. Met andere woorden, we zijn onderworpen aan onze geest die voortdurend in verandering is als we door het leven gaan. Wiggins is van mening dat een goede opleiding gebaseerd is op dergelijke levenslange vragen, zelfs als we soms deze vragen uit het oog verliezen wanneer we ons focussen op de inhoud.

Een tweede connotatie verwijst naar de belangrijkste vragen binnen een discipline, legt Wiggins uit. Essentiële vragen zijn in dit geval vragen die wijzen op de grote ideeën van een onderwerp en de grenzen van technische kennis. Deze vragen zijn van historisch belang en zeer ‘alive in the field’. Onder geleerden wordt er op grote schaal en heftig gedebatteerd over essentiële materie. Dit dwingt zowel beginnelingen als gevorderden na te denken over potentiële vooroordelen in elk historisch verhaal.

Er is een derde belangrijke betekenis voor de term “essentieel” die verwijst naar wat nodig is voor het leren van kerninhoud. In die zin kan een vraag essentieel worden beschouwd als het leerlingen helpt zin te geven aan belangrijke maar ingewikkelde ideeën, kennis en know-how – bevindingen die kunnen worden begrepen door deskundigen, maar nog niet begrepen of gezien als waardevol door de leerling. Door actief verkennen van dergelijke vragen, wordt de leerling geholpen om te komen tot belangrijke inzichten en een grotere coherentie in hun inhoudelijke kennis en kunde.

Tot slot komt Wiggins met een zestal voorwaarden. Een vraag is essentieel als deze:

1. Zorgt voor oprecht en relevant onderzoek naar de grote ideeën en inhoudelijke kern;


2. Uitlokt tot diepe gedachtes, levendige discussies, aanhoudende onderzoeken en nieuwe inzichten evenals meer vragen;


3. Vraagt ​​van leerlingen om alternatieven te overwegen en bewijsmateriaal te wegen om hun ideeën te ondersteunen en hun antwoorden te rechtvaardigen;


4. Stimuleert tot voortdurend heroverwegen van (grote) ideeën, aannames en voorafgaande lessen;


5. Verbanden legt met eerdere leer- en persoonlijke ervaringen;


6. Op een natuurlijke manier terugkomt en kansen creëert voor overdracht naar andere situaties en onderwerpen.

What's worth preserving?

Op de F.W. Parker Charter Essential School in Boston sturen essentiële vragen het curriculum van de school. Ieder jaar wordt er door studenten en leraren een essential question gekozen, waar het thema rondom wordt gebouwd. Zo hadden ze in 2010-2011 de vraag ‘What’s worth Preserving?’ In 2012-2013 stond de vraag ‘What’s  worth fighting for?’ centraal met lessen over het China van de 20^e eeuw, de ontwikkeling van de schilderkunst in de Renaissance en het lezen van Shakespeare’s Hamlet.

In alle Essential Schools ontwikkelen leerlingen van jongs af aan de Habits of Mind. Met betrekking tot het stellen van essentiële vragen komen vooral de habits ‘Questioning and problem posing’ en 'Remaining open to continuous learning’ sterk naar voren.

Het doel van onderwijs: life-long learning

In het artikel ‘Learning tot ask the right question’ formuleert Steve Denning heel fraai wat het uiteindelijke doel van onderwijs is: 'If as I suggest the true goal of education is inspiring students with a lifelong capacity and passion for learning, it is at least as important that students be able to ask the right question as it is to know the right answer.'

Ik deel zijn mening dat goed onderwijs geaard is in levenslange vragen en een passie voor leren. Je leert niet voor het antwoord maar je leert hoe je moet leren. Het wordt vaak de Socratische methode genoemd, naar de Griekse filosoof. Socrates heeft tweeduizend jaar geleden al laten zien wat de belangrijkste stap voor het oplossen van een probleem is: het stellen van de juiste vragen.

 Jamie McKenzie stelt: 'The most important questions of all are those asked by students as they try to make sense out of data and information. These are the questions which enable students to make up their own minds. Powerful questions – smart questions, if you will – are the foundation for information power, engaged learning and information literacy.'

In de Prezi ‘Question Formulation Technique module’ (QFT) laat McKenzie middels een 6-stappenplan zien hoe je in het klaslokaal leerlingen kunt begeleiden met het stellen van essentiële vragen.

Diep leren en begrip

Essentiële vragen zetten aan tot diep leren en begrip, het maken van nieuwe connecties, een hoger niveau van denken en een hogere betrokkenheid bij het leerproces. Leerlingen die essentiële vragen stellen ervaren meer motivatie en inspiratie met betrekking tot het leren. Ze bereiken meer en zijn beter voorbereid op een toekomstige studie of baan. Uitspraken van leerlingen zijn:

-       Ik voel mij slimmer omdat ik vragen heb gesteld!

-       Het was leuk om met elkaar vragen te stellen

-       Ik wilde echt het antwoord weten op mijn vragen!

-       Zelf vragen stellen kan net zo belangrijk zijn als dat de leerkracht vragen stelt

-       De beste manier om iets uit te zoeken is door vragen te stellen

-       Vragen stellen is een manier om mijzelf uit te dagen

-       Als je een vraag stelt, voelt het als jouw taak om het antwoord te krijgen en wil je het achterhalen

 

'Wielded with purpose and care, a question can become a sophisticated

and potent tool to expand minds, inspire new ideas, and give us surprising power

at moments when we might not believe we have any' - Leon Neyfakh

 

Ik geloof dat de meeste leerkrachten het erover eens zullen zijn dat het leren van goede vragen stellen een vaardigheid is waarover leerlingen moeten beschikken. Het is aan ons om dit mogelijk te maken.

Rinke Huisman is vijf jaar als leerkracht werkzaam geweest bij De Noordwijkse School. Zo leverde een grote bijdrage aan het atelieronderwijs op deze school.  Inmiddels is ze haar eigen bedrijf gestart, OOg.

Referenties

• Costa, A., & Kallick, B., (2008) Learning and leading with the Habits of Mind.


• Denning, S., (2011) Learning to ask the right question


• McKenzie, J., Question Formulation Techniqe module


• Rothstein, D., Luz Santana, L., (2011) Make just one change.


• Van Blijswijk, R.,  (2014) The Essential Schools in de VS, De Rijnlandse School.


• Wiggins, C., (2007) What is an essential question?