Burgerschapsvorming als opdracht? 'Onderwijzen is opvoeden. Voor mij staat dat als een paal boven water'

13 mei 2016

‘Een goede democratie heeft behoefte aan kritisch denkende en verantwoordelijke burgers.’ Dat vindt wethouder en bestuurder René Peters uit Oss. 'Het is handig, zelfs noodzakelijk, dat burgers de capaciteiten hebben om te kunnen verifiëren of het waar is wat politici zeggen. En daar speelt het onderwijs een zeer belangrijke rol in. Onderwijs en democratie kunnen niet los van elkaar gezien worden.’ Dit is een bijdrage aan de scholendebatreeks over Burgerschapsvorming dat momenteel plaatsvindt n.a.v. de documentaire Maatschappijleer (zie trailer). Op 15 juni is het slotdebat in De Balie in Amsterdam. 


‘In Polen kun je verkiezingen winnen met onzinverhalen.’ Dat liet Trouw optekenen uit de mond van de Poolse socioloog Radoslav Markowski, naar aanleiding van de verkiezingswinst van de rechts-populistische partij PiS. ‘Als wetenschapper begrijp ik het niet. Waar komt die bereidheid vandaan om zo’n leidertje te accepteren die al die onzin verkoopt?’

Een antwoord heeft Murkowski ook: ‘Democratie werkt niet zonder verantwoordelijke burgers. Zestig procent van de Polen leest nooit een boek en heeft niet de intellectuele capaciteit om te verifiëren of hetgeen politici beweren ook waar is.’ Een beetje elitair klinkt het standpunt van Murkowski wel. En ik weet niets van het opleidingsniveau in Polen. Maar dat wil niet zeggen dat hij helemaal ongelijk heeft. Een goede democratie heeft behoefte aan kritisch denkende en verantwoordelijke burgers.

Volgens Markowski kunnen onderwijs en democratie niet los van elkaar gezien worden. En goed onderwijs gaat verder dan het leren van taal en rekenen. Het heeft veel meer te maken met burgerschap. En met het leren stellen van kritische vragen. Het onderwijs heeft, naast ouders, familie, verenigingen en de buurt een verantwoordelijkheid als het gaat om de opvoeding van onze jeugd tot kritische en participerende burgers. Professor Micha de Winter heeft over die rol een boek over geschreven, ‘Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding’.

Ik ben het volledig met De Winter eens. Maar ik vrees dat zijn mening niet zo in de mode is. Volgens sommigen valt de kwaliteit van goed onderwijs af te meten aan het niveau van reken- en taalbeheersing. Wanneer het aan ouders gevraagd wordt, blijken vakken als techniek en Engels heel erg belangrijk, ‘want daar hebben ze later wat aan.’ Vakken als geschiedenis, maatschappijleer, literatuur, filosofie, klassieke talen, muziek en kunst worden heel wat minder belangrijk gevonden.

Onderwijzen is opvoeden. Voor mij staat dat als een paal boven water. En goed onderwijs gaat dus veel verder dan het doorgeven van kennis en het aanleren van wat praktische vaardigheden. Markowski en De Winter hebben wat mij betreft gelijk. Het onderwijs heeft een belangrijke rol in de opvoeding van jonge mensen tot kritische, verantwoordelijke en participerende burgers. Soms heb ik het gevoel dat we dat vergeten zijn. Toch is juist dat het echte belang van goed onderwijs.

René Peters (CDA) is wethouder sociale zaken, jeugd, onderwijs en integratie in Oss. Begin 2014 werd hij door de website gemeente.nu verkozen tot de Meest Invloedrijke Persoon bij de Lokale Overheid. René blogt twee keer per week. Dat onderwijs vaak het thema van zijn beschouwingen vormt, is niet toevallig: behalve dat onderwijs in zijn portefeuille zit, is René Peters voormalig leerkracht en (interim) leidinggevende op scholen.

Trailer Maatschappijleer

 

Scholentour en slotdebat

Op 16 mei - 20.55 uur op NPO2 - wordt de documentaire Maatschappijleer uitgezonden door de VPRO. Vanaf 10 mei is  2Doc: Maatschappijleer al op tour gegaan langs middelbare scholen door het hele land waarbij docenten, schoolleiding en leerlingen naar aanleiding van de film met elkaar in debat gaan. Op woensdag 15 juni om 20.00 uur volgt het slotdebat in De Balie in Amsterdam waarbij afgevaardigden van de scholen, de politiek, beleidsmakers, docenten, leerlingen en de hoofdrolspelers uit de documentaire met elkaar in gesprek gaan over het begrip burgerschapsvorming en de vertaling daarvan naar de praktijk. Dit debat is bij te wonen in De Balie en live te volgen op deze pagina.

Wat is jouw verhaal bij burgerschapsvorming?

Via de politiek en via andere kanalen wordt het begrip Burgerschapsvorming en de urgentie ervan – ook voor onderwijs – steeds nadrukkelijker onder de aandacht gebracht. Maar waarover hebben we het dan? En waarover heb jij het dan? De documentaire biedt misschien enige input. Maar waarschijnlijk heb jij - als docent, leraar, schoolleider - je eigen beelden en verhalen erbij. We zijn vooral benieuwd naar die praktijkverhalen, dus van de mensen in het onderwijs of anderszins waarin ((goed) burgerschap of burgerschapsvorming zichtbaar wordt. Of misschien het begin ervan. Onze vraag is dus: in welke ervaring van jou, in welke lespraktijk, opvoedingssituatie zit de waarde van burgerschapsvorming opgesloten? En wat zie je jezelf dan doen? Heb je zo’n verhaal/moment, dan lezen we er graag over.

Deze blogs/verhalen (klein/groot) publiceren we vanaf de verschijning van de documentaire (16 mei) en gedurende de tien schooldebatten die worden gehouden.

Daan in het magazine #4 van hetkind

In het volgende magazine van hetkind over Grenzen in onderwijs en opvoeding - dat nu al te bestellen is en vanaf 11 mei verkrijgbaar is -  vindt u een vraaggesprek met Dan Faasen en zijn Schoolpraktijkdocent Riël van Gastel van het Theresialyceum in Tilburg. Het is een dialoog over de grenzen die mogelijk aan een opdracht tot burgerschapsvorming worden ervaren. Het magazine is een halfjaarlijkse uitgave, de verhalen en artikelen zijn bedoeld om het gesprek over goed onderwijs in scholen te stimuleren en te voeden.