'Ben je wel goed bij je hoofd als je met je vwo-diploma de toneelopleiding gaat volgen?'

16 juni 2015

Dat minister Bussemaker onlangs in de Volkskrant zei zich eraan te storen dat iedereen altijd maar hogerop wil, viel niet bij iedereen in goede aarde. Rik Seveke, socioloog en programmamaker bij de Balie, liet in de Volkskrant van 15 juni een interessant tegengeluid horen. 'Volgens mij is het doel van onderwijs het begeleiden van ieder kind naar een leven als zelfstandige, verantwoordelijke en vrije burger.'

‘Wat mij stoort is dat iedereen altijd maar 'hogerop' wil', zei Bussemaker toen ze werd geïnterviewd naar aanleiding van haar aankomende strategische agenda voor het hoger onderwijs.

Die opmerking heeft nogal wat stof doen opwaaien. De onderwijswoordvoerders van D66, CDA en VVD buitelden in het wekelijkse vragenuurtje over elkaar heen om te informeren of de PvdA-minister het verheffingsideaal nog wel hoog in het vaandel had staan.

D66-er Paul van Meenen zei dat hij de uitspraak vindt passen bij een minister van 'vervlakking en verkokering'. Een ietwat ironische opmerking, gezien de massale groei van het aantal studenten in het hoger onderwijs volgens de Maagdenhuisbezetters een van de hoofdoorzaken is van diezelfde vervlakking en verkokering. Pieter Duisenberg van de VVD stelde dat de minister 'het spoor bijster' is. En via Twitter liet SP-er Jasper van Dijk weten dat hij de uitspraak 'een minister van Onderwijs onwaardig' vond.

Bussemaker verdedigde zich in de Kamer door te stellen dat de ontplooiing van talent zo veel mogelijk moet worden gestimuleerd, maar dat dit iets anders is dan zoveel mogelijk mensen met een zo hoog mogelijk diploma.

En ze heeft volkomen gelijk.

Sterker nog, het politiseren door de onderwijswoordvoerders van de gewraakte zin doet meer kwaad dan goed.

Met een vwo-diploma naar de PABO

Het argument dat de uitspraak van Bussemaker niet strookt met het stimuleren van de ambities van Nederlandse studenten is gebaseerd op de aanname dat een wo-diploma 'hoger' is dan een hbo-diploma dat op zijn beurt weer 'hoger' is dan een mbo-diploma. Deze hiërarchie in diploma's (en hiërarchie in kennis) gaat gepaard met kansen op de arbeidsmarkt, en daaruit voortvloeiend, kansen op een 'beter' leven. Daardoor zijn de onderwijswoordvoerders van D66, CDA, SP en VVD van mening dat vwo-ers die een hbo-opleiding gaan doen een verkeerde keuze maken.

Is dat zo?

Om die vraag te beantwoorden moeten we ons eerst afvragen wat het doel van onderwijs eigenlijk is.

Als het doel van onderwijs het halen van een zo hoog mogelijk diploma en daarmee jezelf een zo goed mogelijke uitgangspositie op de arbeidsmarkt verschaffen is, dan hebben de onderwijswoordvoerders gelijk. Want ben je wel goed bij je hoofd als je met je vwo-diploma de toneelopleiding gaat volgen? Of de dansacademie? Of, ik durf het bijna niet te zeggen, een meubelmakersopleiding, verpleegkunde of de PABO?
Volgens mij is het doel van onderwijs het begeleiden van ieder kind naar een leven als zelfstandige, verantwoordelijke en vrije burger. En die weg is divers en kronkelig. Soms is het functioneler om een andere weg in te slaan dan degene die voor je ligt. Als dit het doel van onderwijs is, komen de opmerkingen van de onderwijswoordvoerders in een heel andere context te staan.

Het politiseren van de 'hogerop'-uitspraak door de onderwijsvoerders van D66, VVD, CDA en SP houdt het dominante paradigma in stand dat de beste weg naar een zelfstandig en betekenisvol leven leidt via een zo hoog mogelijke opleiding. Het volk dient 'verheft' te worden, door de politiek en via het onderwijs. 'Emancipatie als bevrijding' om met Gert Biesta te spreken. Hiermee wordt de hiërarchische verhouding in kennis zoals die nu bestaat gereproduceerd. Het past helemaal binnen een liberaal frame van competitie en marktwerking.

Niet het hoogste, het meeste of het grootste

De opmerking van Bussemaker was mijns inziens bedoeld om met dit frame te breken. In een tijd waarin de kwaliteit van onderwijs, maar ook zorg, arbeid en het leven in het algemeen ter discussie staat, dienen we te herijken wat kwaliteit is. En dat is niet per definitie het hoogste, het meeste of het grootste. Kwaliteit uit zich veel dieper in vakmanschap, betrokkenheid en nieuwsgierigheid dan in status, positie of diploma.

Binnen dit frame van kwaliteit kan ieder op zijn of haar talent worden uitgedaagd en gestimuleerd worden om het beste uit zichzelf te halen om zodoende een zelfstandig leven te leiden en waarde te hebben voor de maatschappij. Dit is nodig voor een samenleving die zich op nieuwe manieren aan het organiseren is, en ervoor moet zorgen dat de wereld ook voor volgende generaties een fijne plek is om te leven.

Het is echter een misvatting te denken dat dit vrijblijvendheid betekent. Ieder mens moet worden gestimuleerd om het uiterste uit zichzelf te halen. En iedere ouder wil terecht het beste voor z'n kind. Uitdaging is een onderdeel van goed onderwijs. Sterker nog, de hardop uitgesproken gedachte om niet per definitie 'hogerop' te willen is in deze context ambitieuzer dan ooit.

Ondanks haar onhandige formulering heeft Bussemaker helemaal gelijk. Het is nu afwachten of ze ook de daad bij het woord voegt, en onderwijsprofessionals binnen het hele systeem een wettelijk verankerde stem over hun ambacht en hun beleid te geven. Op die manier bied je ieder kind en iedere student in Nederland een diepere kwaliteit van onderwijs.’

Bron: de Volkskrant, 15 juni 2015

Rik Seveke is sociaal programmamaker Onderwijs bij De Balie in Amsterdam en initiatiefnemer van de serie De Balie Leert.