'Als we beter begrijpen hoe de hersenen werken, komen we bij het geheim van Finland'

17 september 2015

'Afgelopen donderdag viel het kwartje en kreeg ik het antwoord op de vraag hoe wij leren. Ik heb heel vaak momenten dat ik het niet weet. Ik heb de afgelopen jaren geleerd deze momenten te omarmen', aldus schoolleider Angela Horsten na de eerste Onderwijsavond vorige week met Mark Mieras. Horsten ging met een voldaan en geïnspireerd gevoel naar huis die avond en legt hier uit waarom. 'Ons brein is niet gemaakt om doelen te bereiken, maar is heel goed in onderweg zijn.' 

'Als we beter begrijpen hoe hersenen werken, komen we bij het geheim van Finland.’ Dat was een van de eerste zinnen die Mark Mieras sprak tijdens de eerste Onderwijsavond van hetkind van dit schooljaar. Mijn brein zat al behoorlijk vol na een middag denken en praten bij de Coalitie van het Kind. Ik wist aan het einde van de kennismakingsmiddag nog niet zo goed wat ik van die middag moest vinden, maar vond het antwoord ’s avonds in de lezing van Mark Mieras. Soms vallen puzzelstukjes akelig snel in elkaar. Misschien omdat ik het toelaat dat ze open zijn? Want dat tropisch regenwoud wat ik in mijn hoofd blijk te hebben, maakt de laatste jaren overuren.

Eigen gereedschapskist

Mieras vertelde hoe we als kind geboren worden. Ieder mens moet zijn eigen gereedschapskist in elkaar zetten. Dat is een behoorlijk uitdagende opdracht. Leren is alleen mogelijk als je betrokken bent bij het proces.

Ik heb mijzelf vroeger behoorlijk ‘niet-wetend’ gevoeld omdat leren minder mijn ding leek. Ik vond dat ik veel informatie vergat. Ik ben geen mens van de ‘weetjes.’ Toch kom ik er steeds meer achter dat ik niet minder weet of geleerd heb dan een ander. Ik heb ervaren dat ik andere dingen weet, omdat ik in andere dingen geïnteresseerd ben. Want als iets mijn interesse eenmaal heeft, dan ben ik ook niet meer te stuiten.Mieras vertelde hoe normaal dit is. Leren bestaat uit voorspellen, je leert ervan als het niet klopt. Daardoor verhoog je jouw inzichten en blijven ze je bij. Inzichten beklijven immers.

De grootste opluchting kwam toen Mark vertelde dat ‘het niet durven weten’ de basis is van het leerproces. Dat had iemand mij mogen vertellen toen ik nog op school zat. Dan had ik mij minder incompetent gevoeld. Ik zat toen vaak in de fase dat ik het niet wist. Ik ben in die tijd alleen door niemand gestimuleerd om op zoek te gaan naar het antwoord op mijn vragen, er was niemand die mij nieuwsgierig maakte. Ook mocht de fase van het ‘niet of een beetje weten’ er niet zijn.

Het 'niet-weten' mag er zijn

Afgelopen donderdag viel het kwartje en kreeg ik het antwoord op de vraag hoe wij leren. Ik heb heel vaak momenten dat ik het niet weet. Ik heb de afgelopen jaren geleerd deze momenten te omarmen. Deze momenten maken mij tegenwoordig nieuwsgierig en leergierig. Het maakt dat ik dagelijks op zoek ga naar antwoorden op mijn vragen die betrekking hebben op onderwijs aan kinderen. Feitelijk mag ik van mijzelf pas de laatste jaren op deze wijze tot leren komen. Het ‘niet weten’ mag er zijn. Het vraagt om een kwetsbare houding van jezelf en van een omdenkgedachte in onze samenleving. Want hoe simpel kan het zijn? Het ‘niet mogen weten ’is de basis om tot leren te komen.

Wat vraagt dit van ons? Zorgen wij er als juf of meester wel genoeg voor dat leerlingen ook deze fase mogen doorleven? Of zijn we geneigd om de antwoorden te veel te geven? Kinderen hebben immers een heilig vertrouwen in wat een volwassene vertelt, maar het werkt niet bevorderend voor het weten en leren. Uit de lezing van Mark bleek hoe weinig ruimte er is voor interactie tijdens een lesdag. Het stellen van vragen is een belangrijke opdracht voor het onderwijs. Kinderen moeten in een actieve stand komen om zelf op zoek te gaan naar het antwoord. Het antwoord van de juf is veel minder interessant. Als leerkracht kun je van enorme betekenis zijn, alleen doen we dat nog te weinig.

Schatkamer aan ervaringen

Waar ik mij ook bewust door werd na de avond met Mieras: dat we meer aandacht voor creativiteit moeten hebben. Hoe benutten en bevorderen we nu de creativiteit van kinderen het meest optimaal? Het leren van ervaringen staat hierbij centraal door niet out-of-the-box te denken, maar te leren. We moeten gebruik maken van de schatkamer van onze ervaringen. Dan volgt de oplossing wel een keer als alle stukjes in elkaar passen. Het zelf ontdekken en spelend leren zijn goede manieren om dit 'ervaringsleren' vorm te geven. Want wanneer je zelf ontdekt, zijn de hersenen veel actiever. We leren door de interactie en doordat we fouten maken. Formatief toetsen waarbij je direct feedback krijgt, heeft zin, maar summatief toetsen, zoals het vaak gebeurt, is contraproductief, aldus Mieras. De hersenen hebben een directe terugkoppeling nodig om echt te leren.

Leren is soms ongemakkelijk, zo sprak Mieras. Het is van belang dat het groene lampje brandt (van toenadering en spel). Spelen is immers de manier waarop leren bedoeld is. Ieder mens zou men een gevoel van trots moeten leren. Vanuit een vlucht- of verstarring vindt er geen leren plaats. In onze scholen moeten we ervoor zorgen dat het groene lampje aanstaat, vind ik. Kinderen moeten kunnen blijven spelen en ontdekken. Ons brein is niet gemaakt om doelen te bereiken, maar is heel goed in onderweg zijn. Daar moeten we de kunst van leren. Wij hebben als taak om het vuur in onze buik en in de buiken van onze leerlingen te laten branden. We moeten hen laten spelen en zichzelf steeds opnieuw laten uitvinden. Dat lukt na het opdoen van succeservaringen.

'Inspilerend'

Wellicht begrijp je waarom ik met een heerlijk voldaan gevoel naar huis ging. In mooie beelden werd verteld hoe leren bij mij, maar bij ieder mens werkt. Nu snap ik van binnen waarom ik de laatste jaren zo geniet van leren en waarom ik na de eerste Coalitiebijeenkomst een bijzonder gevoel had. Ik wist het gewoon nog niet. Mijn drang om te leren is groter dan ooit, maar dat is vooral te danken aan het feit dat ik het vaak niet weet, voortdurend op weg ben, mijzelf daarin kwetsbaar opstel en ik daardoor gaandeweg mijn reis de antwoorden vind. Als we ook op deze manier met kinderen werken, hebben we minder onderwijstijd nodig. Vertrouwen, gepersonaliseerd leren en samenwerking zijn daarbij de sleutelbegrippen. Net zoals in Finland. Dank je wel Mark Mieras voor deze prachtige lezing. Je was voor mij ‘inspilerend.’

Lees verder.

Angela Horsten is manager schoolontwikkeling bij Xpect Primair. 

Tweede Onderwijsavond op 7 oktober met Edith Hooge: ‘Een goede onderwijsbestuurder is een gemeenschapsdenker’

Edith Hooge verzorgt op woensdag 7 oktober de tweede Onderwijsavond in Driebergen. Met haar titel -  ‘Een goede onderwijsbestuurder is een gemeenschapsdenker’ – kiest ze een thema waarin ze vanuit haar vakgebied  – hoogleraar Board and Governance in Education bij de Universiteit van Tilburg – de nodige inspiratie en legitimatie kan bieden. Edith Hooge is de tweede spreker in de reeks van zes inspirerende avonden dit schooljaar. Theater Maitland, dat doorgaans met 270 mensen snel gevuld is, is opnieuw de sfeervolle plaats van handeling. Lees meer of bestel kaarten.